οδηγός διδασκαλίας Φ.Ε. με πειράματα και υλικά καθημερινής χρήσης

Αγαπητοί/τές συνοδοιπόροι,
Μολονότι δύσκολα μπορεί κανείς να ανταγωνιστεί τη λεκτική ευφράδεια και την εστίαση στην ουσία που χαρακτηρίζουν τα κείμενα του Γιώργου Φασουλόπουλου, ο οποίος είχε την καλοσύνη να συστήσει το βιβλίο μας στο δίκτυο, έχει ίσως κάποια αξία να πούμε κι εμείς δυο λόγια για το βιβλίο, προλαβαίνοντας ίσως έτσι κάποιες ερωτήσεις σας.

Δεν ανακαλύπτουμε βέβαια την Αμερική, λέγοντας ότι η πλειονότητα των παιδιών στα σχολεία μας δεν φαίνεται να εκτιμά και να συμπαθεί τα μαθήματα των Φυσικών Επιστημών. Ιδιαίτερα τη Φυσική. Η απόκλιση ανάμεσα στο ενδιαφέρον των παιδιών και της διδασκαλίας μας φαίνεται μάλιστα ότι αυξάνεται καθώς ανεβαίνουμε βαθμίδα εκπαίδευσης, από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και μετά στο Λύκειο. Γιατί;;;
Προφανώς δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Ίσως, όμως, ένας από τους πολλούς λόγους που θα μπορούσε να επικαλεστεί κανείς είναι και ο εξής: Στην καθημερινή μας ζωή βλέπουμε κάτι, μας γεννιέται μια απορία και αναζητούμε απάντηση. Η απάντηση έχει νόημα και ενδιαφέρον για εμάς και γι’ αυτό την αναζητούμε. Τι συμβαίνει όμως στις τάξεις μας όταν διδάσκουμε Φυσικές Επιστήμες; Συμβαίνει το ίδιο; Εκεί οι μαθητές και οι μαθήτριες βομβαρδίζονται με απαντήσεις σε ερωτήσεις που ποτέ δεν έθεσαν οι ίδιοι και σε ασκήσεις και προβλήματα που καθόλου δεν τους ενδιαφέρουν. Η επίκληση στην καθημερινή εμπειρία γίνεται, όταν γίνεται, συνήθως στο τέλος του μαθήματος ως εφαρμογή όσων διδάχτηκαν. Γιατί να συμπαθήσει κανείς αυτές τις επιστήμες όταν τις γνωρίζει μέσα από τέτοια μαθήματα;

Στο πλαίσιο που θέτει η παραπάνω παρατήρηση, η ιδέα-οδηγός που καθοδήγησε τη συγγραφή αυτού του βιβλίου είναι η αξιοποίηση καταστάσεων από την καθημερινή ζωή ώστε να συνδεθεί η ακαδημαϊκή γνώση με την πραγματικότητα του παιδιού. Μια απροσδόκητη παρατήρηση μπορεί να προκαλέσει γνήσιο προβληματισμό στο παιδί, να δημιουργήσει την ανάγκη αναζήτησης απάντησης και τελικά, με τη διακριτική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, να οδηγήσει στη διερεύνησή της. Η αναζήτηση της απάντησης αυθεντικών ερωτημάτων των ίδιων των παιδιών μπορεί να φέρει έτσι στο προσκήνιο την ανάγκη προσφυγής στην πειραματική διερεύνηση.
Η οποία θα γίνει πώς; Εξαρτάται από τους στόχους που θέτει ο διδάσκων. Διεθνώς, πάντως, υποστηρίζεται ότι η χρήση υλικών καθημερινής χρήσης εμφανίζει διάφορα διδακτικά πλεονεκτήματα έναντι του ειδικού εργαστηριακού εξοπλισμού, ειδικά για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και το Γυμνάσιο, αλλά αρκετές φορές ακόμη και για το Λύκειο (μπορείς άραγε να υπολογίσεις το ύψος(!), όχι το πλάτος ή το μήκος, μιας γραμμής που κάνεις με μολύβι σε χαρτί, με εξοπλισμό αξίας μικρότερης από 20€;). Τα υλικά αυτά δεν προσφέρονται μόνο για συζήτηση και ερμηνεία φαινομένων και ως εκ τούτου για την εισαγωγή εννοιών, νόμων, κ.λπ. Προσφέρονται για τη διεξαγωγή ερευνών, ακόμη και στο σπίτι των παιδιών.

Στο βιβλίο μας «Οδηγός διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών με πειράματα» παρουσιάζονται περισσότερα από 170 πειράματα Φυσικών Επιστημών τα οποία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, γίνονται με υλικά καθημερινής χρήσης. Κάποια έχουν συζητηθεί εκτενώς μέσα από τις φιλόξενες ιστοσελίδες αυτού του δικτύου. Περισσότερα από 110 πειράματα έχουν βιντεοσκοπηθεί και ο αναγνώστης έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτά σαρώνοντας τον κωδικό QR που τα συνοδεύει. Κάθε πείραμα συνοδεύεται από πληροφορίες που αφορούν τις εμπλεκόμενες έννοιες, τη σχολική βαθμίδα για την οποία προτείνεται, πιθανούς κινδύνους καθώς και το εκτιμώμενο επίπεδο δυσκολίας. Αφού δοθούν αναλυτικές οδηγίες για τα απαιτούμενα υλικά και του τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός ή γενικά ο πειραματιζόμενος, περιγράφεται τι αναμένεται να παρατηρηθεί καθώς και η σχετική ερμηνεία ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Για πολλά πειράματα προτείνονται τρόποι διδακτικής αξιοποίησή τους στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης, ενώ δίνονται, υπό μορφή παρατηρήσεων, σημεία προσοχής που θα βοηθήσουν στην επιτυχία του πειράματος. (Οι παρατηρήσεις αυτές προέκυψαν από την πολυετή παρακολούθηση των μαθητών, των φοιτητών και εν ενεργεία εκπαιδευτικών στην εκτέλεση των πειραμάτων και των συνηθισμένων λαθών τους, για την επιτυχή εκτέλεση των πειραμάτων.) Τέλος, ο αναγνώστης συχνά θα βρει πώς κάποιο πείραμα συνδέεται με την ιστορία των επιστημών.

Ευελπιστούμε ότι οι ερωτήσεις εμβάθυνσης στο τέλος καθενός από τα 14 κεφάλαια θέτουν αυθεντικά προβλήματα που θα διεγείρουν το ενδιαφέρον των παιδιών για αναζήτηση. Αναζήτηση που ενδεχομένως να τα φέρει πιο κοντά τις φυσικές επιστήμες. Η φιλοδοξία μας αυτή απομένει βέβαια να εκτιμηθεί στην πράξη.

Επειδή κανένα βιβλίο, όσο προσεκτικά και να έχει επιχειρηθεί να στηθεί, δεν μπορεί να αποφύγει τα λάθη, θα χαρούμε πολύ να μας υποδείξετε ό,τι υποπέσει στην αντίληψή σας ώστε να διορθωθεί σε μεταγενέστερη έκδοση.