Η πρόσφατη εισαγωγή στοιχείων απ την Κβαντομηχανική στην εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2022 – 2023 επανέφεραν παλιές εκπαιδευτικές πρακτικές στο προσκήνιο. Τριανταπέντε χρόνια πίσω, στις λεγόμενες Εισαγωγικές Εξετάσεις, εξετάζονταν θέματα και απ την Ατομική & Πυρηνική Φυσική
Με αρχικό στόχο να περιγραφεί το επίπεδο και η πραγμάτευση αυτής της παλαιότερης διδακτικής προσέγγισης, μελετήθηκαν σχολικά βιβλία απ το 1960 μέχρι το 1978. Το 1978 υλοποιήθηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 που πρόβλεπε την μεταγραφή όλων των βιβλίων στη Δημοτική. Με αυτή την ευκαιρία, έγινε μικρό φρεσκάρισμα και στο περιεχόμενο αλλά κυρίως διορθώσεις που περίμεναν στη σειρά σχεδόν είκοσι χρόνια
Μελετήθηκαν βιβλία που πραγματεύτηκαν σε κεφάλαιά τους την Ατομική και την Πυρηνική Φυσική. Αυτά που διδάσκονταν στα σχολεία, θα τα αναφέρουμε ως «επίσημα» και κάποια από εκείνα που κυκλοφορούσαν στην ελεύθερη αγορά θα τα αποκαλέσουμε «επικουρικά», αν και είναι συζητήσιμο το πια πραγματικά λειτούργησαν στην πράξη ως επίσημα
Τα βιβλία που μελετήθηκαν είναι τα ακόλουθα
τα βιβλία θα προσδιορίζονται με το όνομα του πρώτου συγγραφέα, δηλαδή «Μάζης», Φυσική Στ Γυμνασίου, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1961, 1962, 1965, 1978), «Κουγιουμτζέλης», Ατομική & Πυρηνική Φυσική, 1960, «Λιώκης», Ανόργανη Χημεία Β Λυκείου, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1962, 1966, 1967, 1978) και «Μανωλκίδης», Ανόργανη Χημεία, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1963 & 1978)
Τα ζητήματα που προέκυψαν απ τη μελέτη αυτών των τεσσάρων βιβλίων Φυσικής & Χημείας, ελέγχθηκαν και σε επόμενα βιβλία, που η πρώτη τους έκδοση έγινε το 1999. Αυτά ήταν προϊόντα της μεταρρύθμισης του 1997. Δύο απ αυτά χρησιμοποιούνται και σήμερα στα σχολεία
κι αυτά θα αναφέρονται με την ίδια σημειολογία, δηλαδή με το όνομα του πρώτου συγγραφέα, π.χ. «Αντωνίου» για μια απ τα δύο Φυσικές της Γ Γυμνασίου
Τα συμπεράσματα θα κωδικοποιηθούν σε έξι «διδακτικά επεισόδια»
1ο νέα γνώση – αναμενόμενες κάποιες παρανοήσεις
Ο «Κουγιουμτζέλης» πραγματεύεται τις πυρηνικές αντιδράσεις με βάση την ενέργεια σύνδεσης, διευκρινίζοντας ότι το έλλειμμα μάζας (Δm = mc2) αποτελεί μόνον τον λογιστικό κανόνα για τον προσδιορισμό της
Αντίθετα, ο «Μάζης» και ο «Μανωλκίδης» θεωρούν το έλλειμμα μάζας ως αιτία των πυρηνικών αντιδράσεων στις πρώτες τους εκδόσεις. Και οι δύο συντάσσονται με την διδακτικά ορθή άποψη, αυτήν του «Κουγιουμτζέλη», σίγουρα στις εκδόσεις του 1978
Ο «Λιώκης» δεν ασχολείται με το θέμα
2ο «επίσημα» και «επικουρικά» βιβλία
Τα βιβλία που αναπροσαρμόζονται με γοργό ρυθμό είναι τα «επικουρικά», δηλαδή εκείνα που διεκδικούν θέση στην ελεύθερη αγορά, ενώ ο κρατικός οργανισμός έκδοσης σχολικών βιβλίων πραγματοποιεί μεν «νέες εκδόσεις», χωρίς όμως αλλαγές
Αυτό μαρτυρά η περίπτωση των πολλών αναπροσαρμογών των εκδόσεων της Ανόργανης Χημείας του «Μανωλκίδη», με τον «Μάζη» να παραμένει «παγωμένος» μια εικοσαετία, παρά τις 18 εκδόσεις που πραγματοποίησε μέχρι να τροποποιηθεί στην 19η
Τα περισσότερα «επικουρικά», τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 1970 ήσαν ολοκληρωμένα βιβλία που επιδίωκαν επεκτάσεις και επιστημονικά ορθότερες προσεγγίσεις του Αναλυτικού Προγράμματος σε σχέση με τα σχολικά. Τα επόμενα χρόνια τα ευπώλητα «επικουρικά» συνήθως αποτελούν συλλογές ασκήσεων πάνω στην ύλη των Πανελλαδικών αλλά όχι μόνο, ενώ η «θεωρία» αντιμετωπίζεται με συνόψεις και επαναληπτικές ερωτήσεις
αυτή η αλλαγή σηματοδοτεί τον επαναπροσδιορισμό των πρωταγωνιστών και των κομπάρσων στη διδακτική πράξη. Η κατανόηση των γενικευμένων μοντέλων της σχολικής φυσικής, αυτών που συγκροτούν τη «θεωρία», μεταπίπτει σε κομπάρσο ενώ πρωταγωνιστές γίνονται οι μαθηματικές επεξεργασίες κάποιων μοντέλων με τη μορφή ασκήσεων
3ο “εξ απαλών ονύχων” ο Ψυχρός Πόλεμος στα σχολικά
Οι πρώτες ενδείξεις για την παρασκευή του στοιχείου Λωρένσιο προέκυψαν στο Εθνικό Εργαστήριο Λώρενς, στο Μπέρκλεϋ. Tο 1961 οι αμερικάνοι ερευνητές βομβαρδίζοντας το Κιούριο με Βάριο ισχυρίστηκαν ότι παρασκεύασαν το στοιχείο με Ζ= 103 και Α=257 και έσπευσαν να το κατοχυρώσουν με το όνομα του διασημότερου ερευνητή του εργαστηρίου τους, του νομπελίστα Έρνεστ Λώρενς. Αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητήθηκε
Στο Σοβιετικό Ινστιτούτο Πυρηνικής στην Ντούμπνα, το 1965, με βομβαρδισμό του Αμερίκιου με Οξυγόνο πέτυχαν την παρασκευή του ισοτόπου με Ζ=103 & Α=256, ενώ παράλληλα μετά από έλεγχο αμφισβήτησαν τον ισχυρισμό του Εργαστηρίου Λώρενς για την παρασκευή του ισότοπου Ζ= 103 και Α=257. Επιπλέον οι σοβιετικοί πρότειναν για το στοιχείο με Ζ=103 την ουδέτερη ονομασία «Ραδερφόρντιο». Οι επιστήμονες του εργαστηρίου Λώρενς επιχείρησαν να διασώσουν τα ευρήματά τους ισχυριζόμενοι ότι μάλλον είχαν παράγει το ισότοπο Ζ=103 & Α=258
Μόλις το 1992 η UPAC απέδωσε την παρασκευή του στοιχείου με Ζ=103 και στα δυο εργαστήρια ενώ αποδέχτηκε ως επίσημο όνομα το Λωρέντσιο. «Ραδερφόρντιο» ονομάστηκε το 1997 το στοιχείο με Ζ=104, για το οποίο οι σοβιετικοί διεκδικούσαν τις ονομασίες «Κουρτσατόβιο» ή «Ντούμπνιο»
Αυτή η επιστημονική αντιπαράθεση για πρωτιές και βαφτίσια τεχνιτών ραδιενεργών στοιχείων αποτέλεσε μια απ τις εκδοχές του Ψυχρού Πολέμου στην επιστήμη και αποκλήθηκε «Transfermium Wars»
Ο «Μάζης», μόνος μεταξύ των υπόλοιπων συγγραφέων, στην έκδοση του 1962, σπεύδει να εντάξει το Λωρέντσιο στα τεχνητά ραδιενεργά στοιχεία, έστω και χωρίς σύμβολο και ενώ προδιαγραφόταν διαμάχη για την προτεραιότητα στην παρασκευή και την ονοματοδοσία του στοιχείου απ την προηγηθείσα αντιπαράθεση για το στοιχείο με Ζ=102 (joliotium οι σοβιετικοί– nobelium οι αμερικάνοι)
Οι υπόλοιποι συγγραφείς στις εκδόσεις των αρχών του 1960 επιλέγουν αναμονή, αναφέροντας ως τελευταίο τεχνητό ραδιενεργό στοιχείο το Νομπέλιο
Ο «Λιώκης» στην έκδοση του 1962, σχολιάζει τη χρήση των πυρηνικών όπλων, χωρίς να αποστασιοποιείται απ την Δυτική επιχειρηματολογία για την αναγκαιότητα των πυρηνικών όπλων στον 2ο Παγκόσμιο, όπως φαίνεται στο παράθεμα
Ο ίδιος συγγραφέας, μετά από δεκαπέντε χρόνια, στην έκδοση του 1978, προσεγγίζει το θέμα με πιο στοχαστικό τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη το πολιτικό & κοινωνικό κλίμα του 1970 που είναι λιγότερο ψυχροπολεμικό και περισσότερο αισιόδοξο για μια συμφωνία πυρηνικού αφοπλισμού
οι υπόλοιποι συγγραφείς της περιόδου 1960 – 70, πραγματεύονται σε αυστηρά τεχνοκρατικό πλαίσιο την κατασκευή και λειτουργία των πυρηνικών όπλων, ενώ η επόμενη γενιά ελλήνων συγγραφέων μετά το 1999, θέτει άμεσα ή έμμεσα τα ηθικά ζητήματα που προέκυψαν απ τη χρήση τους
4ο ποιο ισότοπο είναι το “Ιόνιον”;
Το όνομα ενός στοιχείου μετάπτωσης που υιοθετεί ο «Μάζης» στην έκδοση του 1962, δεν αναγνωρίζεται εύκολα σήμερα
στη θέση του «Ιόνιον» ο «Κουγιουμτζέλης» επιλέγει την ονομασία στην οποία είχε προ πολλού συγκλίνει η επιστημονική κοινότητα. Πρόκειται για το Θόριο με Ζ=90 & Α=230
αναζητώντας τα ίχνη αυτής της ορολογίας φτάνουμε στο μακρινό 1828 όταν ο ορυκτολόγος Μ.Θ. Έσμαρκ ζήτησε απ τον Γ.Γ. Μπερζέλιους να τιτλοδοτήσει κάποια πετρώματα που εξόρυξε. Το νέο στοιχείο που ανίχνευσε ο Μπερζέλιους ονομάστηκε αργότερα «Ιόνιον», γιατί το 1907 ανιχνεύθηκε επίσης σε θαλάσσια ιζήματα και διαπιστώθηκε η ιονίζουσα συμπεριφορά του. Λίγο αργότερα ταυτοποιήθηκε με το Θόριο (Α=230)
Δεν είναι εύκολα κατανοητή αυτή η επιλογή του «Μάζη», που εξάλλου την τροποποιεί στην έκδοση του 1978 μετονομάζοντας το «Ιόνιον» σε Θόριο. Ίσως να τον προέτρεψε το ελληνοπρεπές της ονομασίας «Ιόνιον»
5ο πυρηνικά εργοστάσια: συν και πλην
Η πρώτη γενιά συγγραφέων αντιλαμβάνεται τους πυρηνικούς αντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ως πανάκεια στο ενεργειακό πρόβλημα που θα προέκυπτε απ την ανεπάρκεια των ορυκτών καυσίμων, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στο ενδεχόμενο πυρηνικών ατυχημάτων. Πάντως σχετική εμπειρία είχε αποκτηθεί ήδη απ το 1957, όταν στον πυρηνικό αντιδραστήρα παραγωγής Πλουτώνιου, στο Γουϊντσκέηλ της Αγγλίας, εξελίχθηκε εκτεταμένη τήξη του αντιδραστήρα και η πυρκαγιά που ακολούθησε, προκάλεσε ραδιενεργό ρύπανση σε έκταση 500 km2 γύρω απ τον αντιδραστήρα
Μια εξήγηση για την παράκαμψη των προβλημάτων που εγκυμονεί η λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια, θα πρέπει να αποδοθεί στην αισιοδοξία που εξέπεμψε το πολύ μεγάλο διεθνές συνέδριο στη Γενεύη, το 1955, απ την Ουνέσκο, στο οποίο μετείχαν 2000 σύνεδροι από Δύση και Ανατολή με την ενδεικτική ονομασία «atoms for peace»
Το συνέδριο εξειδίκευσε το αμερικάνικο πρόγραμμα για την ανάπτυξη ατομικών αντιδραστήρων ισχύος με στόχους την ισοστάθμιση των αρνητικών εντυπώσεων απ τους βομβαρδισμούς της Ιαπωνίας με πυρηνικές βόμβες δέκα χρόνια πριν, την εξοικείωση των επενδυτών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη διεθνή αγορά και την πολιτιστική διείσδυση των ΗΠΑ μέσω της τεχνολογικής υπεροχής της, ενώ εξελισσόταν ο Ψυχρός Πόλεμος
Στην πρόκληση ανταποκρίθηκε και η Σοβιετική Ένωση, για να προβάλει τα δικά της σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα σ αυτό το πεδίο
γραμματόσημα ΗΠΑ & ΕΣΣΔ με το ίδιο θέμα: «τα Άτομα για την Ειρήνη»
Οι ανταποκρίσεις όλων των ελληνικών εφημερίδων απ το συνέδριο ήταν απόλυτα συντεταγμένες και περιέγραφαν το άμεσο μέλλον σαν τον «χρυσό αιώνα του Ατόμου», παρότι εκπροσωπούσαν διάφορες πολιτικές και κοινωνικές απόψεις (Εμπρός, Καθημερινή, Ελευθερία, Αυγή)
Η δεύτερη γενιά συγγραφέων, με την παγκόσμια κοινή γνώμη έντονα επηρεασμένη απ το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνομπίλ, το 1986, δεκατρία χρόνια μετά επιλέγει να αναφερθεί στο τραγικό γεγονός και να κάνει εκτεταμένες αναφορές στη διαχείριση των ραδιενεργών καταλοίπων
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το γυμνασιακό βιβλίο «Αντωνίου», που διαχειρίζεται αυτά τα ζητήματα με ιδιαίτερο τρόπο
Σ αυτό το βιβλίο μνεία για τα πυρηνικά κατάλοιπα γίνεται μόνο στη μελλοντική λειτουργία των αντιδραστήρων σχάσης, εκτιμώντας ότι τότε δεν θα υπάρχουν ραδιενεργά απόβλητα. Στην ίδια σελίδα φιλοξενείται πίνακας που εξοικειώνει τον αναγνώστη με τη συνδρομή των αντιδραστήρων σχάσης στην ενεργειακή επάρκεια των ευρωπαϊκών χωρών
Αυτή η προσέγγιση αν συνδυαστεί με την απουσία της όποιας αναφοράς στο Τσερνομπίλ, αποτελεί την πλέον καθησυχαστική αντιμετώπιση των αντιδραστήρων σχάσης, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα βιβλία της μετατσερνομπίλ περιόδου που σχολιάζονται εδώ
6ο “τρυπώνουν” οι εμπειρίες από θέσεις ευθύνης στα σχολικά βιβλία;
Δυο απ τους συγγραφείς των βιβλίων που σχολιάζονται, υπηρέτησαν σε υψηλόβαθμες θέσεις στον Ελληνικό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος»
Ο Θεόδωρος Κουγιουμτζέλης συνέβαλε στην ίδρυσή του «Δημόκριτου», επιμελήθηκε τη μελέτη και την προμήθεια του αντιδραστήρα και εργάστηκε για την ευδοκίμηση του Ιδρύματος, ως γραμματέας της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργεια απ το 1954 ως το 1982 και ο Νικόλαος Αντωνίου υπηρέτησε ως Επιστημονικός Διευθυντής του «Δημόκριτου» στα μέσα της δεκαετίας του 1980
Τα βιβλίο «Κουγιουμτζέλη» εκδόθηκε το 1960 και είναι αφιερωμένο στην τότε Βασίλισσα Φρειδερίκη
Αυτή η αφιέρωση δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τυπική κολακεία προς τη “βασιλική εξουσία”, αλλά ως αβροφροσύνη μεταξύ συνεργούντων για την είσοδο της χώρας στην Ατομική Εποχή
Η Φρειδερίκη βρήκε στην επιστήμη του 20ου το επιστημονικό ανάλογο των μεταφυσικών της πεποιθήσεων που σχετίζονταν με τις Ανατολικές Θρησκείες. Η βασική αρχή του μυστικισμού της Ανατολής για το αδιαίρετο σώματος & πνεύματος, γεφύρωσε με την ισοδυναμία ύλης και ενέργειας και την κβαντική υπόθεση των υλικών κυμάτων
Οι φιλοσοφικές της ανησυχίες ενισχύθηκαν απ τις επαφές της με τους σπουδαίους συμπατριώτες της φυσικούς, Χάιζενμπεργκ και φον Βαϊτσέκερ, ενώ επιδίωξε μαθήματα φυσικής με δασκάλους τον επιστημονικό διευθυντή του «Δημόκριτου» απ το 1961 ως το 1964, Θέμη Κανελλόπουλο και τον καθηγητή Ηλεκτρονικής Φυσικής στην Αθήνα, Μιχαήλ Αναστασιάδη
Αλλά και οι έλληνες ατομικοί επιστήμονες αναγνώρισαν στο πρόσωπό της έναν ισχυρό σύμμαχο που αφ ενός έκαμψε τις αντιρρήσεις των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων που είχαν διαφορετικές αναπτυξιακές προτεραιότητες και αφ εταίρου λειτούργησε ως δυναμικός πρέσβης στις διαπραγματεύσεις των ελλήνων επιστημόνων με τους αμερικάνους προμηθευτές για την αγορά του ερευνητικού αντιδραστήρα που απέκτησε ο «Δημόκριτος»
Στα πλαίσια αυτού που ονομάστηκε «Πυρηνική Διπλωματία», η Φρειδερίκη περιηγήθηκε για ενάμιση μήνα τις ΗΠΑ, επισκεπτόμενη τα πυρηνικά εργαστήρια και εργοστάσια σε ανατολή και δύση, βορά και νότο αυτής της μεγάλης χώρας. Εκτός απ τις συναντήσεις με τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ και τον επικεφαλής της CIA, Άλαν Ντάλες, ενημερώθηκε για την εξέλιξη της πυρηνικής τεχνολογίας απ τους νομπελίστες Λούις Αλβάρεζ και Γκλεν Σίμποργκ, τον «πολύ» Έντουαρντ Τέλερ, αλλά και τους ελληνικής καταγωγής ατομικούς επιστήμονες Νικόλαο Χριστοφίλου – «Κριστόφιλος» και Τομ Υψηλάντη
Η Φρειδερίκη με αυτή την εργώδη δραστηριότητα επιχείρησε να εξομαλύνει το διχαστικό αντικομουνισμό προφίλ που καλλιέργησε αμέσως μετά τον Εμφύλιο και παράλληλα επιδίωξε να δώσει κάποιο θετικό αναπτυξιακό νόημα στον αντισυνταγματικό επεμβατισμό της στην κυβερνητική πολιτική αυτής της εποχής
Ο Νικόλαος Αντωνίου ήταν ο Επιστημονικός Διευθυντής στο «Δημόκριτο» την περίοδο του δυστυχήματος στο Τσερνομπίλ. Επομένως βρέθηκε μεταξύ εκείνων που ανέλαβαν να ενημερώσουν τους πολίτες για τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία του ραδιενεργού νέφους απ την Ουκρανία. Το έργο αυτό αποδείχτηκε δύσκολο και πολύπλοκο αφού έπρεπε να αντιμετωπιστούν ο εύλογος πανικός που οδήγησε τον κόσμο να αποψιλώσει τα σουπερμάρκετ και οι ισχυρισμοί της αντιπολίτευσης που απέδωσαν στους κυβερνητικούς χειρισμούς «καθησυχαστική παραπληροφόρηση». Η αντιπολίτευση θεώρησε ότι οι συγκεκριμένοι χειρισμοί της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ οφείλονταν στην εξισορροπητική στρατηγική που ακολουθούσε στον ανταγωνισμό Αμερικής & Σοβιετικής Ένωσης
Αυτή η δύσκολη εμπειρία ενδεχομένως να ερμηνεύει την απουσία ρητής αναφοράς στο δυστύχημα του Τσερνομπίλ αλλά και την ήπια προσέγγιση σχετικά με την ασφάλεια λειτουργίας των πυρηνικών εργοστασίων, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα βιβλία αυτής της γενιάς
τα σχολικά βιβλία και οι κυρίαρχες απόψεις της εποχής τους
Τα ελληνικά σχολικά βιβλία ακολουθούν τις κυρίαρχες απόψεις της εποχής που γράφονται
Αυτή η εύλογη υπόθεση επιβεβαιώνεται από το ότι όλοι οι συγγραφείς της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου ασπάζονται το κυρίαρχο παράδειγμα της αισιόδοξης εκδοχής της πυρηνικής ενέργειας ως πανάκειας για τη λύση του ενεργειακού προβλήματος της οικουμένης, ενώ οι συγγραφείς μετά το Τσερνομπίλ συντάσσονται με την παγκόσμια ανησυχία για την ασφάλεια αυτής της ενεργειακής λύσης. Οι όποιες ψυχροπολεμικές αιχμές επισημάνθηκαν, εξομαλύνονται σε επόμενες εκδόσεις, όταν αμβλύνθηκε η ένταση
Τα «ανεπίσημα» σχολικά με αποδοχή στην αγορά, περιγράφουν καλύτερα απ τα «επίσημα» το πραγματικό Αναλυτικό Πρόγραμμα που εφαρμοζόταν αλλά και εφαρμόζεται στις τάξεις
Η «πυρηνική εποχή» αποτυπώθηκε πολύ γρηγορότερα στα ελληνικά σχολικά απ ότι ο εξηλεκτρισμός. Γύρω στο 1900 και ενώ ήδη πριν είκοσι χρόνια είχαν αναπτυχθεί εκτεταμένα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ, τα ελληνικά σχολικά βιβλία περιορίζονταν να συγκρίνουν τον δημόσιο φωτισμό με φωταέριο ή με τη χρήση του βολταϊκού τόξου και λίγο αργότερα το βολταϊκό με τον λαμπτήρα πυράκτωσης και ενώ έχει υπερισχύσει το εναλλασσόμενο του συνεχούς ρεύματος
Στις περιπτώσεις που στις συγγραφικές ομάδες συμμετέχουν επιστήμονες με εμπειρία στη διοίκηση της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργεια, σημειώνονται προσεγγίσεις πιο συγκρατημένες απ αυτές που εκπροσωπεί το λεγόμενο «δημόσιο αίσθημα»
Φαίνεται να αποτελεί γενική στρατηγική των διαφόρων Εθνικών Επιτροπών Ατομικής Ενέργειας η παρέμβαση στην εκπαίδευση, αλλού διακριτική όπως αυτές που περιγράψαμε και αλλού επιθετικότερη. Μια δυναμική παρέμβαση σχεδιάστηκε απ την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας του Ιράν, μιας χώρας που διεκδικεί να είναι περιφερειακή δύναμη και μέσα απ την πυρηνική ισχύ. Η ιρανική Επιτροπή προγραμμάτισε το 2015, την ίδρυση ειδικών σχολείων δευτεροβάθμιας με σκοπό τη διδασκαλία της πυρηνικής επιστήμης και τεχνολογίας (η πηγή)
πώς θα αποτυπωθεί στα σχολικά βιβλία του μέλλοντος η «νέα εποχή»;
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εκτός απ την ενεργειακή κρίση εκφράζονται φόβοι και για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων απ όσους τα κατέχουν ή θα μπορούσαν να τα εξασφαλίσουν μέσα απ την πυρηνική τεχνολογία που ανέπτυξαν για ειρηνικούς σκοπούς
Τα σχολικά βιβλία που μελετήθηκαν, εκφράζουν τις κυρίαρχες κοινωνικές και πολιτικές απόψεις της εποχής τους. Πώς θα αποτυπωθεί στα μελλοντικά βιβλία η καινούργια εικόνα ενός Κόσμου που φαίνεται ν αλλάζει;
Θα πρυτανεύσει ο φόβος της ενδεχόμενης χρήσης των πυρηνικών όπλων ή θα κυριαρχήσει μια μειοψηφική τάση στο οικολογικό κίνημα που όμως επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο ενισχυμένη κι απ την ενεργειακή κρίση και αντιτίθεται στον περιορισμό των πυρηνικών εργοστασίων με το δίλημμα «Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ή ηλεκτροπαραγωγικά εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας»;
η επισκόπηση των περισσότερων απ τα βιβλία που αναφέρθηκαν έγινε απ την ψηφιοποιημένη Ιστορική Συλλογή του ΙΕΠ
δυσεύρετες πληροφορίες αντλήθηκαν από τις ακόλουθες διπλωματικές εργασίες που εκπονήθηκαν στο τμήμα Ιστορίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ και στο ΣΕΜΦΕ του ΕΜΠ
Φραγκίσκος Φιλιππαίος, «συγκρίσεις τρόπων μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια φυσικής, 1860-1930» με επιβλέποντα τον Αριστοτέλη Τύμπα, ΕΚΠΑ, 2018
Μυρτώ Δημητροκάλη, «Επιστημονική Διπλωματία στον Ψυχρό Πόλεμο. Το παράδειγμα της εισαγωγής της Πυρηνικής Φυσικής στην Ελλάδα, με επιβλέπουσα την Μαρία Ρεντετζή, ΕΜΠ, 2018
Κωνσταντίνος Κωνσταντής, «Υποδοχή στης Πυρηνικής Ενέργειας στην Ελλάδα» με επιβλέπουσα την Μαρία Ρεντετζή, ΕΜΠ, 2019
Καλημέρα Γιώργο.
Πολύ πλούσιο και ενδιαφέρον το σημερινό ταξίδι, με αφορμή τα σχολικά βιβλία και η παρουσίαση του θέματος “πυρηνική ενέργεια” σε αυτά!
Η αφιέρωση και το “Ιόνιο”, δύο παράπλευρα σημεία που αξίζει να σταθεί κανείς…
Σε ευχαριστώ.
Εξαιρετική ιστορική παρουσίαση. Να σημειώσω ότι η παρουσίαση του ελλείματος μάζας ως τάχα πηγή της ατομικής ενέργειας ταλάνιζε σε ορισμένα σημεία ακόμα και το βιβλίο φυσικής Γενικής παιδείας Γ λυκείου.
Να παρατητήσω κάτι: Η τάξη η δική μου διδάχτηκε κβαντική, σχετικότητα αλλά και ατομική/πυρηνική φυσική, λέιζερ κ.λ.π. καθώς το 1985 μπήκε το ολοκαίνουριο βιβλίο του Κρέμου στην Α Λυκείου και οι οδηγίες απαιτούσαν να βγει με τρίωρο μαθήμα η μηχανική με ταλαντώσεις και μηχανική στερεού και όλος ο ηλεκτρομαγνητισμός και επαγωγή (εννοείται και ο ηλεκτρισμός με αντιστάτες και αγωγούς-πυκνωτές). Ως αποτέλεσμα στην Β λυκείου με άλλο ένα τρίωρο μάθημα τελειώσαμε με άνεση ΟΛΟ το βιβλίου του Μάζη με κύματα, συμβολή,στάσιμα, ηλεκτρομαγνητικά ,σχετικότητα, κβαντική, πηγές με εσωτερική αντίσταση κ.λ.π., Βέβαια μετά εξαφανίστηκαν τα πάντα και επικράτησε η λογική του PSSC. Επίσης εξαφανίστηκε η λίγη σύγχρονη φυσική στοιχειωδών σωματίων και κοσμολογία (παράγραφος 4.2 του τότε σχολικού βιβλίου Γενικής παιδείας) που διδάχτηκε και εξετάστηκε πανελληνίως μία και μόνο χρονιά μια και τότε η Φυσική Γενικής Παιδείας Γ λυκείου αποτελούσε πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα επιλογής. Προσωπικά θα ήθελα να καταγραφεί η χρονική στιγμή και τα ονόματα των υπευθύνων που
-α) Έκαναν τη φυσική Α και Β λυκείου από τρίωρη δίωρη,
β) εξαφάνισαν τη φυσική γενικής παιδείας από τη Γ λυκείου και εβαλαν με το ζόρι δύο κεφάλαια στη Β εξαφανίζοντας την πυρηνική της Γ και τον ηλεκτρομαγνητισμό της Β Λυκείου και επομένως τα κεφάλαια που στηρίζονταν σε αυτόν από τη Γ Λυκείου.
γ) Αρχισαν να κόβουν παραγράφους, υποπαραγράφους, ανθυποπαραγράφους πολλές ασκήσεις (δεν αναφέρομαι σε κάποιες οδηγίες που έκοβαν δύο μόνο ασκήσεις 4.70,5.49 που παλιότερα κοβόταν για λόγους διδακτικής μια και αποτελούσαν θέματα Ολυμπιάδων). Όχι τίποτα άλλο να ξέρουμε ποιούς θα καταγράψει η ελληνική ιστορία των φυσικών επιστημών ακόμα και αυτή που γραφεται σήμερα με χρώματα μελανότερα από τις μαύρες τρύπες όσον αφορά τη διδακτική αρχή που επιβάλλει τη συνοχή της όποιας διδασκόμενης ύλης που εφαρμόζεται σε όλες τις άλλες χώρες του κόσμου ακόμα και της Αφρικής.
Χαράλαμπε,
δεν συμπεριέλαβα τη Φυσική Γ Λυκείου Γενικής Παιδείας στα βιβλία που πραγματεύονται το έλλειμμα μάζας ως αιτία των πυρηνικών αντιδράσεων, γιατί η σχετική ακόλουθη αναφορά αυτού του βιβλίου, θεώρησα ότι “περνάει το πάσο”
Επίσης, μπορεί να κατανοώ τη διάθεσή σου να «να καταγραφεί η χρονική στιγμή και τα ονόματα των υπευθύνων», αλλά δεν θα συμπράξω
αφού τα συμπεράσματα της ανάρτησης δείχνουν
ότι είναι το κλίμα της κάθε εποχής που προσδιορίζει τις διδακτικές επιλογές – όχι τα πρόσωπα
και όπου υπήρξαν διαφοροποιήσεις, αυτές συμβιβάστηκαν με τη γραμμή απ την οποία απέκλιναν, έστω με καθυστέρηση
δύσκολο επομένως να σταθώ στα πρόσωπα
το μόνο που θα μπορούσε κάποιος να τους προσάψει είναι η πρόθεσή τους να εμπλακούν στα έργα που ανέλαβαν
αλλά η πείρα δείχνει ότι αν δεν ήσαν αυτοί, υπήρχαν κι άλλοι στην ουρά
προφανώς, σ ευχαριστώ για το ενδιαφέρον που επιφυλάσσεις στις αναρτήσεις μου
Σε κάποια σημεία ήταν σωστό . Όμως ισότητες του στυλ
mp = 938,272 ΜeV, 1u = 931 MeV = 1,66·1027 kg
που υπήρχαν στο βιβλίο αποτελούν στη διεθνή βιβλιογραφία παράδειγμα προς αποφυγήν και παιδαγωγικά και επιστημονικά. Οι δε ερωτήσεις του υπουργείου που συνόδευαν το τότε σχολικό είχαν μετατρέψει την αρχή ισοδυναμίας μάζας και ενέργειας σε αρχή.. ισότητας μάζας και ενέργειας. Όσον αφορά τα ονόματα που αναφέρω η δική μου έρευνα δίνει μία και μόνο βιολόγο πάρεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιντούτου στην αρχή. Τα τελευταία χρόνια όμως όντως έγινε θεσμός πια η ύλη “λίθοι καί πλίνθοι καί ξύλα καί κέραμος ἀτάκτως ἐρριμμένα” και όντως την ευθύνη φέρει ολόκληρο το ΙΕΠ.
Πράγματι η Φρειδερίκη είχε μια “ροπή” προς τη σύγχρονη Φυσική.
Λέγεται ότι εκείνη έσπρωξε τα πράγματα ώστε η Ελλάδα να είναι από τα ιδρυτικά μέλη στο CERN. Με αυτό τον τρόπο επεδίωκε και κάτι άλλο. Δύο οι ψήφοι για τη μαμά πατρίδα Γερμανία.
Στη φωτό πάνω στον πειραματικό αντιδραστήρα. Με στολή του ναυτικού ο β. Παύλος και κάποιος άλλος ναύαρχος. Σε παλαιότερη επίσκεψη που κάναμε ως φοιτητές στον αντιδραστήρα, στα εξωτερικά τοιχώματα της δεξαμενής υπήρχαν δύο ναυτικά σωσίβια!!!
Βασίλη
αυτός που δείχνει πλάτη στη φωτογραφία δεν είναι ναύαρχος, είναι ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος και στην άλλη άκρη της πλατφόρμας οι δυό πριγκίπισσες με τις άσπρες κορδέλες στα μαλλιά τους
ο Κωνσταντίνος είχε συνοδεύσει τη μητέρα του στο ταξίδι της “Πυρηνικής Διπλωματίας” στις ΗΠΑ το 1958, όπως και η τότε πριγκίπισσα Σοφία
στη διπλωματική της Μυρτώς Δημητροκάλη αναφέρονται οι επισκέψεις της Φρειδερίκης στα διάφορα επιστημονικά κέντρα, όπου συνοδεύεται μόνο απ τη Σοφία
σχετικά με τις ευρύτερες φιλοσοφικές απόψεις της Φρειδερίκης που γεφύρωσαν με την κβαντική φυσική, αξίζει να αναφερθεί ότι μετά το αποτυχημένο Βασιλικό Πραξικόπημα, η βασιλική οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Η Φρειδερίκη όμως μαζί με την πριγκίπισσα Ειρήνη και μέχρι το 1974 φιλοξενήθηκαν σε ινδουιστικό μοναστήρι στο Μαντράς
αυτές οι απόψεις της αντιμετώπισαν αντιδράσεις από εγχώριους θρησκευτικούς κύκλους
το ακόλουθο απόσπασμα από εδώ – διασταυρώνεται σε πολλούς θρησκευτικούς ιστότοπους
Η Φρειδερίκη περιγράφει την «εμπειρία του φωτός», η οποία ήλθε στα παιδιά της μετά τον θάνατο του πατέρα τους, ενώ και η ίδια ξύπνησε κάποτε «μέσα σ’ ένα χρυσό ποτάμι φωτός».
Μάταια επιχείρησε ο Κωνσταντίνος και οι σύμβουλοί της να την αποτρέψουν από την έκδοση του βιβλίου της που περιείχε όλες αυτές τις δοξασίες, γνωρίζοντας ότι θα θεωρηθεί «αιρετικό».
Η Φρειδερίκη επέμεινε, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί ο φονταμενταλιστής μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης και να ζητήσει τον αφορισμό της, ενώ και η Ιερά Σύνοδος ζήτησε εξηγήσεις τον Ιανουάριο του 1971, παρά το γεγονός ότι Αρχιεπίσκοπος ήταν ένας άνθρωπος της Αυλής, ο Ιερώνυμος Κοτσώνης.
Καλησπέρα Γιώργο.
Θεωρώ και αυτή την δουλειά σου πολύ ενδιαφέρουσα, πολύ καλά τεκμηριωμένη και ελκτικά παρουσιασμένη, από τα πιο σοβαρά μέχρι τα πιο σκαμπρόζικα σημεία της.
καλησπέρα Άρη
η φιλοφροσύνη προς την Βασίλισσα Φρειδερίκη για την ίδρυση του «Δημόκριτου» συνοδεύεται, όπως θα φαντάζεσαι, και απ τις συνήθεις υπερβολές
νομίζω ότι η επόμενη επιστολή εντάσσεται σ αυτές
απ το Ιστορικό Αρχείο Φροντιστών