η Φυσική του 20ου στα σχολικά βιβλία

Η πρόσφατη εισαγωγή στοιχείων απ την Κβαντομηχανική στην εξεταστέα ύλη των Πανελλαδικών 2022 – 2023 επανέφεραν παλιές εκπαιδευτικές πρακτικές στο προσκήνιο. Τριανταπέντε χρόνια πίσω, στις λεγόμενες Εισαγωγικές Εξετάσεις, εξετάζονταν θέματα και απ την Ατομική & Πυρηνική Φυσική

Με αρχικό στόχο να περιγραφεί το επίπεδο και η πραγμάτευση αυτής της παλαιότερης διδακτικής προσέγγισης, μελετήθηκαν σχολικά βιβλία απ το 1960 μέχρι το 1978. Το 1978 υλοποιήθηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 που πρόβλεπε την μεταγραφή όλων των βιβλίων στη Δημοτική. Με αυτή την ευκαιρία, έγινε μικρό φρεσκάρισμα και στο περιεχόμενο αλλά κυρίως διορθώσεις που περίμεναν στη σειρά σχεδόν είκοσι χρόνια

Μελετήθηκαν βιβλία που πραγματεύτηκαν σε κεφάλαιά τους την Ατομική και την Πυρηνική Φυσική. Αυτά που διδάσκονταν στα σχολεία, θα τα αναφέρουμε ως «επίσημα» και κάποια από εκείνα που κυκλοφορούσαν στην ελεύθερη αγορά θα τα αποκαλέσουμε «επικουρικά», αν και είναι συζητήσιμο το πια πραγματικά λειτούργησαν στην πράξη ως επίσημα

Τα βιβλία που μελετήθηκαν είναι τα ακόλουθα

τα βιβλία θα προσδιορίζονται με το όνομα του πρώτου συγγραφέα, δηλαδή «Μάζης», Φυσική Στ Γυμνασίου, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1961, 1962, 1965, 1978),  «Κουγιουμτζέλης», Ατομική & Πυρηνική Φυσική, 1960, «Λιώκης», Ανόργανη Χημεία Β Λυκείου, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1962, 1966, 1967, 1978)  και «Μανωλκίδης», Ανόργανη Χημεία, (μελετήθηκαν οι εκδόσεις 1963 & 1978)

Τα ζητήματα που προέκυψαν απ τη μελέτη αυτών των τεσσάρων βιβλίων Φυσικής & Χημείας, ελέγχθηκαν και σε επόμενα βιβλία, που η πρώτη τους έκδοση έγινε το 1999. Αυτά ήταν προϊόντα της μεταρρύθμισης του 1997. Δύο απ αυτά χρησιμοποιούνται και σήμερα στα σχολεία

κι αυτά θα αναφέρονται με την ίδια σημειολογία, δηλαδή με το όνομα του πρώτου συγγραφέα, π.χ. «Αντωνίου» για μια απ τα δύο Φυσικές της Γ Γυμνασίου

Τα συμπεράσματα θα κωδικοποιηθούν σε έξι «διδακτικά επεισόδια»

1^ο νέα γνώση – αναμενόμενες κάποιες παρανοήσεις

Ο «Κουγιουμτζέλης» πραγματεύεται τις πυρηνικές αντιδράσεις με βάση την ενέργεια σύνδεσης, διευκρινίζοντας ότι το έλλειμμα μάζας (Δm = mc²) αποτελεί μόνον τον λογιστικό κανόνα για τον προσδιορισμό της

Αντίθετα, ο «Μάζης» και ο «Μανωλκίδης» θεωρούν το έλλειμμα μάζας ως αιτία των πυρηνικών αντιδράσεων στις πρώτες τους εκδόσεις. Και οι δύο συντάσσονται με την διδακτικά ορθή άποψη, αυτήν του «Κουγιουμτζέλη», σίγουρα στις εκδόσεις του 1978

Ο «Λιώκης» δεν ασχολείται με το θέμα

2^ο «επίσημα» και «επικουρικά» βιβλία

Τα βιβλία που αναπροσαρμόζονται με γοργό ρυθμό είναι τα «επικουρικά», δηλαδή εκείνα  που διεκδικούν θέση στην ελεύθερη αγορά, ενώ  ο κρατικός οργανισμός έκδοσης σχολικών βιβλίων πραγματοποιεί μεν «νέες εκδόσεις», χωρίς όμως αλλαγές

Αυτό μαρτυρά η περίπτωση των πολλών αναπροσαρμογών των εκδόσεων της Ανόργανης Χημείας του «Μανωλκίδη», με τον «Μάζη» να παραμένει «παγωμένος» μια εικοσαετία, παρά τις 18 εκδόσεις που πραγματοποίησε μέχρι να τροποποιηθεί στην 19^η

Τα περισσότερα «επικουρικά», τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 1970 ήσαν ολοκληρωμένα βιβλία που επιδίωκαν επεκτάσεις και επιστημονικά ορθότερες προσεγγίσεις του Αναλυτικού Προγράμματος σε σχέση με τα σχολικά. Τα επόμενα χρόνια τα ευπώλητα «επικουρικά» συνήθως αποτελούν συλλογές ασκήσεων πάνω στην ύλη των Πανελλαδικών αλλά όχι μόνο, ενώ η «θεωρία» αντιμετωπίζεται με συνόψεις και επαναληπτικές ερωτήσεις

αυτή η αλλαγή σηματοδοτεί τον επαναπροσδιορισμό των πρωταγωνιστών και των κομπάρσων στη διδακτική πράξη. Η κατανόηση των γενικευμένων μοντέλων της σχολικής φυσικής, αυτών που συγκροτούν τη «θεωρία», μεταπίπτει σε κομπάρσο ενώ πρωταγωνιστές γίνονται οι μαθηματικές επεξεργασίες κάποιων μοντέλων με τη μορφή ασκήσεων

3^ο  “εξ απαλών ονύχων” ο Ψυχρός Πόλεμος στα σχολικά

Οι πρώτες ενδείξεις για την παρασκευή του στοιχείου Λωρένσιο προέκυψαν στο Εθνικό Εργαστήριο Λώρενς, στο Μπέρκλεϋ. Tο 1961 οι αμερικάνοι ερευνητές βομβαρδίζοντας το Κιούριο με Βάριο ισχυρίστηκαν ότι παρασκεύασαν το στοιχείο με Ζ= 103 και Α=257 και έσπευσαν να το κατοχυρώσουν με το όνομα του διασημότερου ερευνητή του εργαστηρίου τους, του νομπελίστα Έρνεστ Λώρενς. Αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητήθηκε

Στο Σοβιετικό Ινστιτούτο Πυρηνικής στην Ντούμπνα, το 1965, με βομβαρδισμό του Αμερίκιου με Οξυγόνο πέτυχαν την παρασκευή του ισοτόπου με Ζ=103 & Α=256, ενώ παράλληλα μετά από έλεγχο αμφισβήτησαν τον ισχυρισμό του Εργαστηρίου Λώρενς για την παρασκευή του ισότοπου Ζ= 103 και Α=257. Επιπλέον οι σοβιετικοί πρότειναν για το στοιχείο με Ζ=103 την ουδέτερη ονομασία «Ραδερφόρντιο». Οι επιστήμονες του εργαστηρίου Λώρενς επιχείρησαν να διασώσουν τα ευρήματά τους ισχυριζόμενοι ότι μάλλον είχαν παράγει το ισότοπο Ζ=103 & Α=258

Μόλις το 1992 η UPAC απέδωσε την παρασκευή του στοιχείου με Ζ=103 και στα δυο εργαστήρια ενώ αποδέχτηκε ως επίσημο όνομα το Λωρέντσιο. «Ραδερφόρντιο»  ονομάστηκε το 1997 το στοιχείο με Ζ=104, για το οποίο οι σοβιετικοί διεκδικούσαν τις ονομασίες «Κουρτσατόβιο» ή «Ντούμπνιο»

Αυτή η επιστημονική αντιπαράθεση για πρωτιές και βαφτίσια τεχνιτών ραδιενεργών στοιχείων αποτέλεσε μια απ τις εκδοχές του Ψυχρού Πολέμου στην επιστήμη και αποκλήθηκε «Transfermium Wars»

Ο «Μάζης», μόνος μεταξύ των υπόλοιπων συγγραφέων, στην έκδοση του 1962, σπεύδει να εντάξει το Λωρέντσιο στα τεχνητά ραδιενεργά στοιχεία, έστω και χωρίς σύμβολο και ενώ προδιαγραφόταν διαμάχη για την προτεραιότητα στην παρασκευή και την ονοματοδοσία του στοιχείου απ την προηγηθείσα αντιπαράθεση για το στοιχείο με Ζ=102 (joliotium οι σοβιετικοί– nobelium οι αμερικάνοι)

Οι υπόλοιποι συγγραφείς στις εκδόσεις των αρχών του 1960 επιλέγουν αναμονή, αναφέροντας ως τελευταίο τεχνητό ραδιενεργό στοιχείο το Νομπέλιο

Ο «Λιώκης» στην έκδοση του 1962, σχολιάζει τη χρήση των πυρηνικών όπλων, χωρίς να αποστασιοποιείται απ την Δυτική επιχειρηματολογία για την αναγκαιότητα των πυρηνικών όπλων στον 2^ο Παγκόσμιο, όπως φαίνεται στο παράθεμα

Ο ίδιος συγγραφέας, μετά από δεκαπέντε χρόνια, στην έκδοση του 1978, προσεγγίζει το θέμα με πιο στοχαστικό τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη το πολιτικό & κοινωνικό κλίμα του 1970 που είναι λιγότερο ψυχροπολεμικό και περισσότερο αισιόδοξο για μια συμφωνία πυρηνικού αφοπλισμού

οι υπόλοιποι συγγραφείς της περιόδου 1960 – 70, πραγματεύονται σε αυστηρά τεχνοκρατικό πλαίσιο την κατασκευή και λειτουργία των πυρηνικών όπλων, ενώ η επόμενη γενιά ελλήνων συγγραφέων μετά το 1999, θέτει άμεσα ή έμμεσα τα ηθικά ζητήματα που προέκυψαν απ τη χρήση τους

4^ο ποιο ισότοπο είναι το “Ιόνιον”;

Το όνομα ενός στοιχείου μετάπτωσης που υιοθετεί ο «Μάζης» στην έκδοση του 1962, δεν αναγνωρίζεται εύκολα σήμερα

στη θέση του «Ιόνιον» ο «Κουγιουμτζέλης» επιλέγει την ονομασία στην οποία είχε προ πολλού συγκλίνει η επιστημονική κοινότητα. Πρόκειται για το Θόριο με Ζ=90 & Α=230

αναζητώντας τα ίχνη αυτής της ορολογίας φτάνουμε στο μακρινό 1828 όταν ο ορυκτολόγος Μ.Θ. Έσμαρκ ζήτησε απ τον Γ.Γ. Μπερζέλιους να τιτλοδοτήσει κάποια πετρώματα που εξόρυξε. Το νέο στοιχείο που ανίχνευσε ο Μπερζέλιους ονομάστηκε αργότερα «Ιόνιον», γιατί το 1907 ανιχνεύθηκε επίσης σε θαλάσσια ιζήματα και διαπιστώθηκε η ιονίζουσα συμπεριφορά του. Λίγο αργότερα ταυτοποιήθηκε με το  Θόριο (Α=230)

Δεν είναι εύκολα κατανοητή αυτή η επιλογή του «Μάζη», που εξάλλου την τροποποιεί στην έκδοση του 1978 μετονομάζοντας το «Ιόνιον» σε Θόριο. Ίσως να τον προέτρεψε το ελληνοπρεπές της ονομασίας «Ιόνιον»

5^ο πυρηνικά εργοστάσια: συν και πλην

Η πρώτη γενιά συγγραφέων αντιλαμβάνεται τους πυρηνικούς αντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ως πανάκεια στο ενεργειακό πρόβλημα που θα προέκυπτε απ την ανεπάρκεια των ορυκτών καυσίμων, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στο ενδεχόμενο πυρηνικών ατυχημάτων. Πάντως σχετική εμπειρία είχε αποκτηθεί ήδη απ το 1957, όταν στον πυρηνικό αντιδραστήρα παραγωγής Πλουτώνιου, στο Γουϊντσκέηλ της Αγγλίας, εξελίχθηκε εκτεταμένη τήξη του αντιδραστήρα και η πυρκαγιά που ακολούθησε, προκάλεσε ραδιενεργό ρύπανση σε έκταση 500 km² γύρω απ τον αντιδραστήρα

Μια εξήγηση για την παράκαμψη των προβλημάτων που εγκυμονεί η λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια, θα πρέπει να αποδοθεί στην αισιοδοξία που εξέπεμψε το πολύ μεγάλο διεθνές συνέδριο στη Γενεύη, το 1955, απ την Ουνέσκο, στο οποίο μετείχαν 2000 σύνεδροι από Δύση και Ανατολή με την ενδεικτική ονομασία «atoms for peace»

Το συνέδριο εξειδίκευσε το αμερικάνικο πρόγραμμα για την ανάπτυξη ατομικών αντιδραστήρων ισχύος με στόχους την ισοστάθμιση των αρνητικών εντυπώσεων απ τους βομβαρδισμούς της Ιαπωνίας με πυρηνικές βόμβες δέκα χρόνια πριν, την εξοικείωση των επενδυτών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη διεθνή αγορά και την πολιτιστική  διείσδυση των ΗΠΑ μέσω της τεχνολογικής υπεροχής της, ενώ εξελισσόταν ο Ψυχρός Πόλεμος

Στην πρόκληση ανταποκρίθηκε και η Σοβιετική Ένωση, για να προβάλει τα δικά της σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα σ αυτό το πεδίο

γραμματόσημα ΗΠΑ & ΕΣΣΔ με το ίδιο θέμα: «τα Άτομα για την Ειρήνη»

Οι ανταποκρίσεις όλων των ελληνικών εφημερίδων απ το συνέδριο ήταν απόλυτα συντεταγμένες και περιέγραφαν το άμεσο μέλλον σαν τον «χρυσό αιώνα του Ατόμου», παρότι εκπροσωπούσαν διάφορες πολιτικές και κοινωνικές απόψεις (Εμπρός, Καθημερινή, Ελευθερία, Αυγή)

Η δεύτερη γενιά συγγραφέων, με την παγκόσμια κοινή γνώμη έντονα επηρεασμένη απ το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνομπίλ, το 1986, δεκατρία χρόνια μετά επιλέγει να αναφερθεί στο τραγικό γεγονός και να κάνει εκτεταμένες αναφορές στη διαχείριση των ραδιενεργών καταλοίπων

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το γυμνασιακό βιβλίο «Αντωνίου», που διαχειρίζεται αυτά τα ζητήματα με ιδιαίτερο τρόπο

Σ αυτό το βιβλίο μνεία για τα πυρηνικά κατάλοιπα γίνεται μόνο στη μελλοντική λειτουργία των αντιδραστήρων σχάσης, εκτιμώντας ότι τότε δεν θα υπάρχουν ραδιενεργά απόβλητα. Στην ίδια σελίδα φιλοξενείται πίνακας που εξοικειώνει τον αναγνώστη με τη συνδρομή των αντιδραστήρων σχάσης στην ενεργειακή επάρκεια των ευρωπαϊκών χωρών

Αυτή η προσέγγιση αν συνδυαστεί με την απουσία της όποιας αναφοράς στο Τσερνομπίλ, αποτελεί την πλέον καθησυχαστική αντιμετώπιση των αντιδραστήρων σχάσης, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα βιβλία της μετατσερνομπίλ περιόδου που σχολιάζονται εδώ

6^ο “τρυπώνουν” οι εμπειρίες από θέσεις ευθύνης στα σχολικά βιβλία;

Δυο απ τους συγγραφείς των βιβλίων που σχολιάζονται, υπηρέτησαν σε υψηλόβαθμες θέσεις στον Ελληνικό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος»

Ο Θεόδωρος Κουγιουμτζέλης συνέβαλε στην ίδρυσή του «Δημόκριτου», επιμελήθηκε τη μελέτη και την προμήθεια του αντιδραστήρα και εργάστηκε για την ευδοκίμηση του Ιδρύματος, ως γραμματέας της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργεια απ το 1954 ως το 1982 και ο Νικόλαος Αντωνίου υπηρέτησε ως Επιστημονικός Διευθυντής του «Δημόκριτου» στα μέσα της δεκαετίας του 1980

Τα βιβλίο «Κουγιουμτζέλη» εκδόθηκε το 1960 και είναι αφιερωμένο στην τότε Βασίλισσα Φρειδερίκη

Αυτή η αφιέρωση δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τυπική κολακεία προς τη “βασιλική εξουσία”, αλλά ως αβροφροσύνη μεταξύ συνεργούντων για την είσοδο της χώρας στην Ατομική Εποχή

Η Φρειδερίκη βρήκε στην επιστήμη του 20^ου το επιστημονικό ανάλογο των μεταφυσικών της πεποιθήσεων που σχετίζονταν με τις Ανατολικές Θρησκείες. Η βασική αρχή του μυστικισμού της Ανατολής για το αδιαίρετο σώματος & πνεύματος, γεφύρωσε με την ισοδυναμία ύλης και ενέργειας και την κβαντική υπόθεση των υλικών κυμάτων

Οι φιλοσοφικές της ανησυχίες ενισχύθηκαν απ τις επαφές της με τους σπουδαίους συμπατριώτες της φυσικούς, Χάιζενμπεργκ και φον Βαϊτσέκερ, ενώ επιδίωξε μαθήματα φυσικής με δασκάλους τον επιστημονικό διευθυντή του «Δημόκριτου» απ το 1961 ως το 1964, Θέμη Κανελλόπουλο και τον καθηγητή Ηλεκτρονικής Φυσικής στην Αθήνα, Μιχαήλ Αναστασιάδη

Αλλά και οι έλληνες ατομικοί επιστήμονες αναγνώρισαν στο πρόσωπό της έναν ισχυρό σύμμαχο που αφ ενός έκαμψε τις αντιρρήσεις των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων που είχαν διαφορετικές αναπτυξιακές προτεραιότητες και αφ εταίρου λειτούργησε ως δυναμικός πρέσβης στις διαπραγματεύσεις των ελλήνων επιστημόνων με τους αμερικάνους προμηθευτές για την αγορά του ερευνητικού αντιδραστήρα που απέκτησε ο «Δημόκριτος»

Στα πλαίσια αυτού που ονομάστηκε «Πυρηνική Διπλωματία», η Φρειδερίκη περιηγήθηκε για ενάμιση μήνα τις ΗΠΑ, επισκεπτόμενη τα πυρηνικά εργαστήρια και εργοστάσια σε ανατολή και δύση, βορά και νότο αυτής της μεγάλης χώρας. Εκτός απ τις συναντήσεις με τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ και τον επικεφαλής της CIA, Άλαν Ντάλες, ενημερώθηκε για την εξέλιξη της πυρηνικής τεχνολογίας απ τους νομπελίστες Λούις Αλβάρεζ και Γκλεν Σίμποργκ, τον «πολύ» Έντουαρντ Τέλερ, αλλά και τους ελληνικής καταγωγής ατομικούς επιστήμονες Νικόλαο Χριστοφίλου – «Κριστόφιλος» και Τομ Υψηλάντη

Η Φρειδερίκη με αυτή την εργώδη δραστηριότητα επιχείρησε να εξομαλύνει το διχαστικό αντικομουνισμό προφίλ που καλλιέργησε αμέσως μετά τον Εμφύλιο και παράλληλα επιδίωξε να δώσει κάποιο θετικό αναπτυξιακό νόημα στον αντισυνταγματικό επεμβατισμό της στην κυβερνητική πολιτική αυτής της εποχής

Ο Νικόλαος Αντωνίου ήταν ο Επιστημονικός Διευθυντής στο «Δημόκριτο» την περίοδο του δυστυχήματος στο Τσερνομπίλ. Επομένως βρέθηκε μεταξύ εκείνων που ανέλαβαν να ενημερώσουν τους πολίτες για τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία του ραδιενεργού νέφους απ την Ουκρανία. Το έργο αυτό αποδείχτηκε δύσκολο και πολύπλοκο αφού έπρεπε να αντιμετωπιστούν ο εύλογος πανικός που οδήγησε τον κόσμο να αποψιλώσει τα σουπερμάρκετ και οι ισχυρισμοί της αντιπολίτευσης που απέδωσαν στους κυβερνητικούς χειρισμούς «καθησυχαστική παραπληροφόρηση». Η αντιπολίτευση θεώρησε ότι οι συγκεκριμένοι χειρισμοί της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ οφείλονταν στην εξισορροπητική στρατηγική που ακολουθούσε στον ανταγωνισμό Αμερικής & Σοβιετικής Ένωσης

Αυτή η δύσκολη εμπειρία ενδεχομένως να ερμηνεύει την απουσία ρητής αναφοράς στο δυστύχημα του Τσερνομπίλ αλλά και την ήπια προσέγγιση σχετικά με την ασφάλεια λειτουργίας των πυρηνικών εργοστασίων, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα βιβλία αυτής της γενιάς

τα σχολικά βιβλία και οι κυρίαρχες απόψεις της εποχής τους

Τα ελληνικά σχολικά βιβλία ακολουθούν τις κυρίαρχες απόψεις της εποχής που γράφονται

Αυτή η εύλογη υπόθεση επιβεβαιώνεται από το ότι όλοι οι συγγραφείς της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου ασπάζονται το κυρίαρχο παράδειγμα της αισιόδοξης εκδοχής της πυρηνικής ενέργειας ως πανάκειας για τη λύση του ενεργειακού προβλήματος της οικουμένης, ενώ οι συγγραφείς μετά το Τσερνομπίλ συντάσσονται με την παγκόσμια ανησυχία για την ασφάλεια αυτής της ενεργειακής λύσης. Οι όποιες ψυχροπολεμικές αιχμές επισημάνθηκαν, εξομαλύνονται σε επόμενες εκδόσεις, όταν αμβλύνθηκε η ένταση

Τα «ανεπίσημα» σχολικά με αποδοχή στην αγορά, περιγράφουν καλύτερα απ τα «επίσημα» το πραγματικό Αναλυτικό Πρόγραμμα που εφαρμοζόταν αλλά και εφαρμόζεται στις τάξεις

Η «πυρηνική εποχή» αποτυπώθηκε πολύ γρηγορότερα στα ελληνικά σχολικά απ ότι ο εξηλεκτρισμός. Γύρω στο 1900 και ενώ ήδη πριν είκοσι χρόνια είχαν αναπτυχθεί εκτεταμένα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ, τα ελληνικά σχολικά βιβλία περιορίζονταν να συγκρίνουν τον δημόσιο φωτισμό με φωταέριο ή με τη χρήση του βολταϊκού τόξου και λίγο αργότερα το βολταϊκό με τον λαμπτήρα πυράκτωσης και ενώ έχει υπερισχύσει το εναλλασσόμενο του συνεχούς ρεύματος

Στις περιπτώσεις που στις συγγραφικές ομάδες συμμετέχουν επιστήμονες με εμπειρία στη διοίκηση της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργεια, σημειώνονται προσεγγίσεις πιο συγκρατημένες απ αυτές που εκπροσωπεί το λεγόμενο «δημόσιο αίσθημα»

Φαίνεται να αποτελεί γενική στρατηγική των διαφόρων Εθνικών Επιτροπών Ατομικής Ενέργειας η παρέμβαση στην εκπαίδευση, αλλού διακριτική όπως αυτές που περιγράψαμε και αλλού επιθετικότερη. Μια δυναμική παρέμβαση σχεδιάστηκε απ την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας του Ιράν, μιας χώρας που διεκδικεί να είναι περιφερειακή δύναμη και μέσα απ την πυρηνική ισχύ. Η ιρανική Επιτροπή προγραμμάτισε το 2015, την ίδρυση ειδικών σχολείων δευτεροβάθμιας με σκοπό τη διδασκαλία της πυρηνικής επιστήμης και τεχνολογίας (η πηγή)

πώς θα αποτυπωθεί στα σχολικά βιβλία του μέλλοντος η «νέα εποχή»;

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εκτός απ την ενεργειακή κρίση εκφράζονται φόβοι και για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων απ όσους τα κατέχουν ή θα μπορούσαν να τα εξασφαλίσουν μέσα απ την πυρηνική τεχνολογία που ανέπτυξαν για ειρηνικούς σκοπούς

Τα σχολικά βιβλία που μελετήθηκαν, εκφράζουν τις κυρίαρχες κοινωνικές και πολιτικές απόψεις της εποχής τους. Πώς θα αποτυπωθεί στα μελλοντικά βιβλία η καινούργια εικόνα ενός Κόσμου που φαίνεται ν αλλάζει;

Θα πρυτανεύσει ο φόβος της ενδεχόμενης χρήσης των πυρηνικών όπλων ή θα κυριαρχήσει μια μειοψηφική τάση στο οικολογικό κίνημα που όμως επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο ενισχυμένη κι απ την ενεργειακή κρίση και αντιτίθεται στον περιορισμό των πυρηνικών εργοστασίων με το δίλημμα «Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ή ηλεκτροπαραγωγικά εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας»;

η επισκόπηση των περισσότερων απ τα βιβλία που αναφέρθηκαν έγινε απ την ψηφιοποιημένη Ιστορική Συλλογή του ΙΕΠ

δυσεύρετες πληροφορίες αντλήθηκαν από τις ακόλουθες διπλωματικές εργασίες που εκπονήθηκαν στο τμήμα Ιστορίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ και στο ΣΕΜΦΕ του ΕΜΠ

Φραγκίσκος Φιλιππαίος, «συγκρίσεις τρόπων μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια φυσικής, 1860-1930» με επιβλέποντα τον Αριστοτέλη Τύμπα,  ΕΚΠΑ, 2018

Μυρτώ Δημητροκάλη, «Επιστημονική Διπλωματία στον Ψυχρό Πόλεμο. Το παράδειγμα της εισαγωγής της Πυρηνικής Φυσικής στην Ελλάδα, με επιβλέπουσα την Μαρία Ρεντετζή, ΕΜΠ, 2018

Κωνσταντίνος Κωνσταντής, «Υποδοχή στης Πυρηνικής Ενέργειας στην Ελλάδα» με επιβλέπουσα την Μαρία Ρεντετζή, ΕΜΠ, 2019