«Photograph 51», θεατρικό της Άννι Ζίγκλερ

Είναι ο κωδικός της απεικόνισης του  DNA απ’ την κρυσταλλογράφο Ροζαλίντ Φράνκλιν που οδήγησε στην αποκωδικοποίηση του μορίου της κληρονομικότητας

ποια ήταν;

Ροζαλίντ Φράνκλιν (1920 -1958)

Αγγλίδα, εβραϊκής καταγωγής από εύπορη και συντηρητική οικογένεια του Λονδίνου. Η μητέρα της εργαζόταν σε φιλανθρωπική οργάνωση ενίσχυσης των εβραίων που μετανάστευαν στην Αγγλία κυνηγημένοι από τους Ναζί

Ο τραπεζίτης πατέρας της δεν συμφώνησε με τις επιστημονικές επιλογές της 15χρονης Ροζαλίντ. Επιθυμούσε να ασχοληθεί η κόρη του με τη φιλανθρωπία, όπως και οι άλλες γυναίκες της οικογένειας

1941: πτυχίο Χημείας από το Κέιμπριτζ

1945: διδακτορικό στη Φυσικοχημεία, επίσης από το Κέιμπριτζ, σχετικά με την αντοχή των ανθρακονημάτων

1946 – 1950: Παρίσι, εκεί έμαθε την τεχνική καταγραφής μεγαλομορίων με την κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ

1951: Λονδίνο, Kings College, μελέτη του DNA με την τεχνική της κρυσταλλογραφίας Χ

Δύσκολη συνεργασία με τον βιοχημικό Μόρις Γουίλκινς

Εσωστρεφής, ορειβάτισσα, με αγάπη στα ταξίδια, χωρίς θρησκευτικό συναίσθημα, δεν είχε, τουλάχιστον δημόσια γνωστές, σχέσεις με άνδρες

Το 1952, είχε γίνει αποδεκτό ότι το DNA αποτελεί το υλικό που εκφράζει τις κληρονομικές ιδιότητες των οργανισμών. Οι δυο οι απόψεις που αντιπαρατέθηκαν για την αποκωδικοποίηση του DNA ήσαν

• πρώτα η συστηματική καταγραφή με ακτίνες Χ και μετά η κατασκευή του μοντέλου
• η διαισθητική ερμηνεία των καταγραφών με ακτίνες Χ και η άμεση κατασκευή μοντέλων

Η Φράνκλιν ακολούθησε την πρώτη πιο συστηματική προσέγγιση

Το αριστουργηματικό κρυσταλλογράφημα που παρήγαγε και αποτέλεσε τον τίτλο του έργου

Δεν βιάστηκε να το ερμηνεύσει, αλλά διέρρευσε σε πιο ανυπόμονους ερευνητές

Γουότσον – Κρικ – Γουίλκινς – Φράνκλιν

Αυτή η απεικόνιση εξυπηρέτησε τις υποθέσεις τους και τους οδήγησε στην κατασκευή ενός απ’ τα επιστημονικά σύμβολα της εποχής, του μοντέλου της διπλής έλικας

Ενώ και η ίδια είχε συνείδηση των βασικών αρχών του μοντέλου, όπως φαίνεται στις σημειώσεις της, επιζητούσε περισσότερα πειραματικά τεκμήρια

1958: πέθανε από καρκίνο των ωοθηκών, στα 37. Στο θεατρικό τον ένα όγκο τον ονόμασε Κρικ και τον άλλον Γουότσον

… απουσιάζοντας από την απονομή του βραβείου Νόμπελ για το DNA (1962)

τα Νόμπελ Χημείας και Φυσιολογίας (Ιατρικής) του 1962 δόθηκαν σε επιστήμονες του Κάβεντις και στον Γουίλκινς απ’ το Kings

Απολογητικά ο Γουότσον, την θυμάται στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Η Διπλή Έλικα» ως εξής

και εγώ και ο Φράνσις Κρικ, φτάσαμε να εκτιμούμε βαθύτατα την τιμιότητα και τη γενναιοδωρία της, συνειδητοποιώντας με καθυστέρηση χρόνων τις μάχες που πρέπει να δώσει μια έξυπνη γυναίκα προκειμένου να γίνει αποδεκτή σε έναν επιστημονικό κόσμο ο οποίος συχνά θεωρεί τις γυναίκες σαν μια ανάπαυλα από την υψηλή διανόηση

σύμβολο

Η Ρόζαλιντ Φράνκλιν ποτέ δεν τιμήθηκε “εν ζωή” για τη συμβολή της στη διαλεύκανση της δομής της διπλής έλικας και αυτό συνετέλεσε να γίνει σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος

Αξίζει να συζητηθεί γιατί δεν έχει αναδειχθεί και η περίπτωση της κινέζικης καταγωγής αμερικάνας μαντάμ Βου που ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ’50 κατασκεύασε τα πειραματικά τεκμήρια για την αμφισβήτηση του νόμου της ισοτιμίας, το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1957 απέσπασαν μόνο οι δύο άντρες συμπατριώτες της που επεξεργάστηκαν το θεωρητικό μοντέλο του νόμου, οι Γιανγκ και Λι, ενώ η ίδια ήταν τότε ζωντανή και επιστημονικά δραστήρια

Βου – Γιανγκ – Λι

Ίσως οι αφηγήσεις για κινέζους πρόσφυγες που εξελίχθηκαν σε επιστήμονες στις ΗΠΑ είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες για το ακροατήριο που απευθύνονται αυτά τα έργα, από ιστορίες που εμφιλοχωρεί ο λανθάνων αντισημιτισμός, οι διεκδικητικές γυναικείες προσωπικότητες και ο σεξισμός που οδηγεί σε μοναχική ζωή με τραγικό τέλος  

η συγγραφέας του έργου

Η Άννα Ζίγκλερ είναι αμερικανίδα γεννημένη το 1979. Σπούδασε Αγγλικά στο Γέηλ, έκανε μεταπτυχιακό στην ποίηση στο Λονδίνο το 2002 και δραματική γραφή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το 2004

Το 2015, στο «Photograph 51», το ρόλο της Ρόζαλιντ Φράνκλιν στο West End του Λονδίνου υποστήριξε η Νικόλ Κίντμαν και βραβεύτηκε για την ερμηνεία της

Το έργο έχει ανέβει στην Ιαπωνία, την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, την Ιταλία

ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο κι’ ένα θεατρικό έργο, με το ίδιο θέμα

Η σύγκριση ανάμεσα στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τζέιμς Γουότσον «η Διπλή Έλικα» και του «Photograph 51» θα φωτίσει καλύτερα τις προθέσεις του έργου

Ο Γουότσον περιγράφει την εργασία του στο Κέιμπριτζ μέσα από ζωηρά πάρτι, μπυροποσία, ευχάριστα ταξίδια στην Ευρώπη, υποτίμηση του οργανωτή του εργαστηρίου Κάβεντις, σερ Λόρενς Μπραγκ, και με πιεστικές διευκρινιστικές ερωτήσεις σε εργασιομανείς και συστηματικούς – “σπασίκλες” ερευνητές στο εργαστήριο Κάβεντις, υποταγμένους στο πνεύμα του Μπραγκ υιού – ο πατέρας του, Ουίλλιαμ Χένρυ Μπραγκ, έστησε το εργαστήριο κρυσταλλογραφίας –  για να αποφύγουν ο ίδιος και ο Κρικ την μεθοδική και βασανιστική εργαστηριακή εργασία. Και την επιστημονική επιτυχία ως προϊόν εμπνευσμένων υποθέσεων που προέκυψαν απ’ την “ανεπίσημη” ενημέρωση μη δημοσιευμένων εργασιών άλλων, όπως ο “πολύς” Λάινους Πόλινγκ και η Φράγκλιν, που περιγράφεται στο βιβλίο σαν μέγαιρα

Αυτή η αφήγηση μπορεί να είναι αισιόδοξη και να εμπνέει έξυπνους νέους να στραφούν στην επιστήμη, όπως η βιοχημικός νομπελίστρια Χημείας του 2020, Τζένιφερ Ντούντα, αλλά αυτή η αλήθεια αφορά ελάχιστους

Αντίθετα το «Photograph 51» είναι μια ακτινογραφία της επίπονης εργαστηριακής δουλειάς, που η πρωταγωνίστρια με την αυτοπεποίθηση που απέκτησε ως μέλος μιας εύπορης εβραϊκής οικογένειας αντιμετωπίζει τις ανταγωνιστικές εντάσεις της επιστημονικής κοινότητας με αυταρχισμό, ίσως και αλαζονεία, που την οδηγούν στην επαγγελματική απομόνωση

Η έλλειψη επικοινωνίας στο τότε ανδροκρατούμενο κατεστημένο της βιοχημείας την οδηγεί στο να ακολουθήσει την συντηρητική εκδοχή του δογματικού σεβασμού στην επιστημονική μεθοδολογία και των απόλυτα σαφών τεκμηρίων που την εμποδίζουν να  διακινδυνεύσει την κατασκευή μοντέλων. Η παραγωγή μοντέλων απαιτεί διαισθητικό ρίσκο – τότε ανδρικό προνόμιο- ενώ οι μεθοδολογικά ορθές επιλογές της την οδηγούν να χάσει την κούρσα της διπλής έλικας από δυο “αποτυχημένους”

Από ένα 23χρονο “αμερικανάκι” με διδακτορικό στο sex των πτηνών κι’ από έναν τριανταπεντάρη, ακόμα υποψήφιο διδάκτορα, που άλλαξε πολλά ερευνητικά αντικείμενα και με ερασιτεχνισμούς πέτυχαν να “κόψουν δρόμο”

Στο έργο κυριαρχεί το πρόβλημα της μοναξιάς στο ανταγωνιστικό επιστημονικό περιβάλλον, που ενισχύεται από την παραβίαση της επιστημονικής ηθικής, του έστω ήπιου σεξισμού και του λανθάνοντος αντισημιτισμού

Μια ακόμα καρικατούρα που σκιαγραφείται στο έργο είναι ο ταλαίπωρος μεταπτυχιακός Γκόσλινκ, της Φράνκλιν και του Γουίλκινς που όλα τα καταλαβαίνει, αλλά ο ρόλος του είναι να αλλάζει τις διαφάνειες

Η προηγούμενη σύγκριση δεν θα πρέπει να απαξιώσει το βιβλίο – μπεστ σέλερ του Γουότσον, αφού περιγράφει με ενάργεια την αισιόδοξη πλευρά της επιστημονικής εποποιίας. Εξάλλου, η συνέχεια δεν είναι αρνητική και για τους δυο αμφιλεγόμενους πρωταγωνιστές της κούρσας του DNA. Ο Κρικ υπήρξε απ’ τους πρωτοπόρους της νευροεπιστήμης μετά την μετάβασή του στην Καλιφόνια, ενώ ο Γουότσον υπήρξε σπουδαίος οργανωτής ερευνητικών προγραμμάτων για την κωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, χωρίς να παραγνωρίζονται οι αντιδημοφιλείς πολιτικές του απόψεις

γιατί να το δεις;

Ο σκηνοθέτης του έργου, Τάκης Τζαμαργιάς, υπήρξε παλιότερα δημοδιδάσκαλος και δήλωσε ότι απέφευγε να διδάξει Φυσική όταν δούλευε στην τάξη. Με την ευκαιρία του ανεβάσματος ισχυρίστηκε ότι αγάπησε τη Φυσική. Υποθέτω ότι εννοούσε πως εξοικειώθηκε με τις συναισθηματικές εντάσεις που δεν φανταζόταν ότι προκύπτουν κατά την παραγωγή της επιστήμης. Δηλαδή για καταστάσεις που δεν διαφοροποιούνται απ’ τα βασικά αρχέτυπα της δραματικής τέχνης

Ένας δάσκαλος φυσικοχημείας απ’ την δραματοποίηση της σύντομης ζωής της Φράνκλιν, ίσως συμμεριστεί το κόστος και την ένταση που προκαλεί η καλογερίστικη ζωή στα εργαστήρια όπου χωρούν ντρίπλες στην τυπική μεθοδολογία αλλά και οι μπαγαποντιές που οδηγούν σε ατομικές διακρίσεις. Επίσης σ’ αυτές τις αναμφισβήτητα δημιουργικές νησίδες γνώσης, τα έμφυλα, εθνικιστικά ή ρατσιστικά χαρακτηριστικά οδηγούν όχι μόνον σε επαγγελματική απομόνωση αλλά και στην απογοήτευση αυτούς που απέτυχαν και τους βαραθρώνει στην απόλυτη μοναξιά

Επίσης, αξίζει να το δεις γιατί το κείμενο, το στήσιμο αλλά και η απόδοση των ηθοποιών είχαν ρυθμό που διαπίστωσα ότι κράτησε τους θεατές καθηλωμένους

έξω απ’ το θέατρο και μια αφίσα σε τζαμαρία στη Νέα Σμύρνη