Είναι ο κωδικός της απεικόνισης του DNA απ’ την κρυσταλλογράφο Ροζαλίντ Φράνκλιν που οδήγησε στην αποκωδικοποίηση του μορίου της κληρονομικότητας
ποια ήταν;
Ροζαλίντ Φράνκλιν (1920 -1958)
Αγγλίδα, εβραϊκής καταγωγής από εύπορη και συντηρητική οικογένεια του Λονδίνου. Η μητέρα της εργαζόταν σε φιλανθρωπική οργάνωση ενίσχυσης των εβραίων που μετανάστευαν στην Αγγλία κυνηγημένοι από τους Ναζί
Ο τραπεζίτης πατέρας της δεν συμφώνησε με τις επιστημονικές επιλογές της 15χρονης Ροζαλίντ. Επιθυμούσε να ασχοληθεί η κόρη του με τη φιλανθρωπία, όπως και οι άλλες γυναίκες της οικογένειας
1941: πτυχίο Χημείας από το Κέιμπριτζ
1945: διδακτορικό στη Φυσικοχημεία, επίσης από το Κέιμπριτζ, σχετικά με την αντοχή των ανθρακονημάτων
1946 – 1950: Παρίσι, εκεί έμαθε την τεχνική καταγραφής μεγαλομορίων με την κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ
1951: Λονδίνο, Kings College, μελέτη του DNA με την τεχνική της κρυσταλλογραφίας Χ
Δύσκολη συνεργασία με τον βιοχημικό Μόρις Γουίλκινς
Εσωστρεφής, ορειβάτισσα, με αγάπη στα ταξίδια, χωρίς θρησκευτικό συναίσθημα, δεν είχε, τουλάχιστον δημόσια γνωστές, σχέσεις με άνδρες
Το 1952, είχε γίνει αποδεκτό ότι το DNA αποτελεί το υλικό που εκφράζει τις κληρονομικές ιδιότητες των οργανισμών. Οι δυο οι απόψεις που αντιπαρατέθηκαν για την αποκωδικοποίηση του DNA ήσαν
- πρώτα η συστηματική καταγραφή με ακτίνες Χ και μετά η κατασκευή του μοντέλου
- η διαισθητική ερμηνεία των καταγραφών με ακτίνες Χ και η άμεση κατασκευή μοντέλων
Η Φράνκλιν ακολούθησε την πρώτη πιο συστηματική προσέγγιση
Το αριστουργηματικό κρυσταλλογράφημα που παρήγαγε και αποτέλεσε τον τίτλο του έργου
Δεν βιάστηκε να το ερμηνεύσει, αλλά διέρρευσε σε πιο ανυπόμονους ερευνητές
Γουότσον – Κρικ – Γουίλκινς – Φράνκλιν
Αυτή η απεικόνιση εξυπηρέτησε τις υποθέσεις τους και τους οδήγησε στην κατασκευή ενός απ’ τα επιστημονικά σύμβολα της εποχής, του μοντέλου της διπλής έλικας
Ενώ και η ίδια είχε συνείδηση των βασικών αρχών του μοντέλου, όπως φαίνεται στις σημειώσεις της, επιζητούσε περισσότερα πειραματικά τεκμήρια
1958: πέθανε από καρκίνο των ωοθηκών, στα 37. Στο θεατρικό τον ένα όγκο τον ονόμασε Κρικ και τον άλλον Γουότσον
… απουσιάζοντας από την απονομή του βραβείου Νόμπελ για το DNA (1962)
τα Νόμπελ Χημείας και Φυσιολογίας (Ιατρικής) του 1962 δόθηκαν σε επιστήμονες του Κάβεντις και στον Γουίλκινς απ’ το Kings
Απολογητικά ο Γουότσον, την θυμάται στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Η Διπλή Έλικα» ως εξής
και εγώ και ο Φράνσις Κρικ, φτάσαμε να εκτιμούμε βαθύτατα την τιμιότητα και τη γενναιοδωρία της, συνειδητοποιώντας με καθυστέρηση χρόνων τις μάχες που πρέπει να δώσει μια έξυπνη γυναίκα προκειμένου να γίνει αποδεκτή σε έναν επιστημονικό κόσμο ο οποίος συχνά θεωρεί τις γυναίκες σαν μια ανάπαυλα από την υψηλή διανόηση
σύμβολο
Η Ρόζαλιντ Φράνκλιν ποτέ δεν τιμήθηκε “εν ζωή” για τη συμβολή της στη διαλεύκανση της δομής της διπλής έλικας και αυτό συνετέλεσε να γίνει σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος
Αξίζει να συζητηθεί γιατί δεν έχει αναδειχθεί και η περίπτωση της κινέζικης καταγωγής αμερικάνας μαντάμ Βου που ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ’50 κατασκεύασε τα πειραματικά τεκμήρια για την αμφισβήτηση του νόμου της ισοτιμίας, το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1957 απέσπασαν μόνο οι δύο άντρες συμπατριώτες της που επεξεργάστηκαν το θεωρητικό μοντέλο του νόμου, οι Γιανγκ και Λι, ενώ η ίδια ήταν τότε ζωντανή και επιστημονικά δραστήρια
Βου – Γιανγκ – Λι
Ίσως οι αφηγήσεις για κινέζους πρόσφυγες που εξελίχθηκαν σε επιστήμονες στις ΗΠΑ είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες για το ακροατήριο που απευθύνονται αυτά τα έργα, από ιστορίες που εμφιλοχωρεί ο λανθάνων αντισημιτισμός, οι διεκδικητικές γυναικείες προσωπικότητες και ο σεξισμός που οδηγεί σε μοναχική ζωή με τραγικό τέλος
η συγγραφέας του έργου
Η Άννα Ζίγκλερ είναι αμερικανίδα γεννημένη το 1979. Σπούδασε Αγγλικά στο Γέηλ, έκανε μεταπτυχιακό στην ποίηση στο Λονδίνο το 2002 και δραματική γραφή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το 2004
Το 2015, στο «Photograph 51», το ρόλο της Ρόζαλιντ Φράνκλιν στο West End του Λονδίνου υποστήριξε η Νικόλ Κίντμαν και βραβεύτηκε για την ερμηνεία της
Το έργο έχει ανέβει στην Ιαπωνία, την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, την Ιταλία
ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο κι’ ένα θεατρικό έργο, με το ίδιο θέμα
Η σύγκριση ανάμεσα στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τζέιμς Γουότσον «η Διπλή Έλικα» και του «Photograph 51» θα φωτίσει καλύτερα τις προθέσεις του έργου
Ο Γουότσον περιγράφει την εργασία του στο Κέιμπριτζ μέσα από ζωηρά πάρτι, μπυροποσία, ευχάριστα ταξίδια στην Ευρώπη, υποτίμηση του οργανωτή του εργαστηρίου Κάβεντις, σερ Λόρενς Μπραγκ, και με πιεστικές διευκρινιστικές ερωτήσεις σε εργασιομανείς και συστηματικούς – “σπασίκλες” ερευνητές στο εργαστήριο Κάβεντις, υποταγμένους στο πνεύμα του Μπραγκ υιού – ο πατέρας του, Ουίλλιαμ Χένρυ Μπραγκ, έστησε το εργαστήριο κρυσταλλογραφίας – για να αποφύγουν ο ίδιος και ο Κρικ την μεθοδική και βασανιστική εργαστηριακή εργασία. Και την επιστημονική επιτυχία ως προϊόν εμπνευσμένων υποθέσεων που προέκυψαν απ’ την “ανεπίσημη” ενημέρωση μη δημοσιευμένων εργασιών άλλων, όπως ο “πολύς” Λάινους Πόλινγκ και η Φράγκλιν, που περιγράφεται στο βιβλίο σαν μέγαιρα
Αυτή η αφήγηση μπορεί να είναι αισιόδοξη και να εμπνέει έξυπνους νέους να στραφούν στην επιστήμη, όπως η βιοχημικός νομπελίστρια Χημείας του 2020, Τζένιφερ Ντούντα, αλλά αυτή η αλήθεια αφορά ελάχιστους
Αντίθετα το «Photograph 51» είναι μια ακτινογραφία της επίπονης εργαστηριακής δουλειάς, που η πρωταγωνίστρια με την αυτοπεποίθηση που απέκτησε ως μέλος μιας εύπορης εβραϊκής οικογένειας αντιμετωπίζει τις ανταγωνιστικές εντάσεις της επιστημονικής κοινότητας με αυταρχισμό, ίσως και αλαζονεία, που την οδηγούν στην επαγγελματική απομόνωση
Η έλλειψη επικοινωνίας στο τότε ανδροκρατούμενο κατεστημένο της βιοχημείας την οδηγεί στο να ακολουθήσει την συντηρητική εκδοχή του δογματικού σεβασμού στην επιστημονική μεθοδολογία και των απόλυτα σαφών τεκμηρίων που την εμποδίζουν να διακινδυνεύσει την κατασκευή μοντέλων. Η παραγωγή μοντέλων απαιτεί διαισθητικό ρίσκο – τότε ανδρικό προνόμιο- ενώ οι μεθοδολογικά ορθές επιλογές της την οδηγούν να χάσει την κούρσα της διπλής έλικας από δυο “αποτυχημένους”
Από ένα 23χρονο “αμερικανάκι” με διδακτορικό στο sex των πτηνών κι’ από έναν τριανταπεντάρη, ακόμα υποψήφιο διδάκτορα, που άλλαξε πολλά ερευνητικά αντικείμενα και με ερασιτεχνισμούς πέτυχαν να “κόψουν δρόμο”
Στο έργο κυριαρχεί το πρόβλημα της μοναξιάς στο ανταγωνιστικό επιστημονικό περιβάλλον, που ενισχύεται από την παραβίαση της επιστημονικής ηθικής, του έστω ήπιου σεξισμού και του λανθάνοντος αντισημιτισμού
Μια ακόμα καρικατούρα που σκιαγραφείται στο έργο είναι ο ταλαίπωρος μεταπτυχιακός Γκόσλινκ, της Φράνκλιν και του Γουίλκινς που όλα τα καταλαβαίνει, αλλά ο ρόλος του είναι να αλλάζει τις διαφάνειες
Η προηγούμενη σύγκριση δεν θα πρέπει να απαξιώσει το βιβλίο – μπεστ σέλερ του Γουότσον, αφού περιγράφει με ενάργεια την αισιόδοξη πλευρά της επιστημονικής εποποιίας. Εξάλλου, η συνέχεια δεν είναι αρνητική και για τους δυο αμφιλεγόμενους πρωταγωνιστές της κούρσας του DNA. Ο Κρικ υπήρξε απ’ τους πρωτοπόρους της νευροεπιστήμης μετά την μετάβασή του στην Καλιφόνια, ενώ ο Γουότσον υπήρξε σπουδαίος οργανωτής ερευνητικών προγραμμάτων για την κωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, χωρίς να παραγνωρίζονται οι αντιδημοφιλείς πολιτικές του απόψεις
γιατί να το δεις;
Ο σκηνοθέτης του έργου, Τάκης Τζαμαργιάς, υπήρξε παλιότερα δημοδιδάσκαλος και δήλωσε ότι απέφευγε να διδάξει Φυσική όταν δούλευε στην τάξη. Με την ευκαιρία του ανεβάσματος ισχυρίστηκε ότι αγάπησε τη Φυσική. Υποθέτω ότι εννοούσε πως εξοικειώθηκε με τις συναισθηματικές εντάσεις που δεν φανταζόταν ότι προκύπτουν κατά την παραγωγή της επιστήμης. Δηλαδή για καταστάσεις που δεν διαφοροποιούνται απ’ τα βασικά αρχέτυπα της δραματικής τέχνης
Ένας δάσκαλος φυσικοχημείας απ’ την δραματοποίηση της σύντομης ζωής της Φράνκλιν, ίσως συμμεριστεί το κόστος και την ένταση που προκαλεί η καλογερίστικη ζωή στα εργαστήρια όπου χωρούν ντρίπλες στην τυπική μεθοδολογία αλλά και οι μπαγαποντιές που οδηγούν σε ατομικές διακρίσεις. Επίσης σ’ αυτές τις αναμφισβήτητα δημιουργικές νησίδες γνώσης, τα έμφυλα, εθνικιστικά ή ρατσιστικά χαρακτηριστικά οδηγούν όχι μόνον σε επαγγελματική απομόνωση αλλά και στην απογοήτευση αυτούς που απέτυχαν και τους βαραθρώνει στην απόλυτη μοναξιά
Επίσης, αξίζει να το δεις γιατί το κείμενο, το στήσιμο αλλά και η απόδοση των ηθοποιών είχαν ρυθμό που διαπίστωσα ότι κράτησε τους θεατές καθηλωμένους
έξω απ’ το θέατρο και μια αφίσα σε τζαμαρία στη Νέα Σμύρνη
Καλημέρα Γιώργο
Ευχαριστούμε κατ’αρχάς για την ενημέρωση πάνω σε μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που αναγνωρίζεται ακόμη και καλλιτεχνικά.
Είδα και συνέλεξα …
Από το 2019 … «Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) ανακοίνωσε ότι το ρόβερ “Ρόζαλιντ Φράνκλιν” της αποστολής ExoMars με προορισμό τον Άρη είναι τεχνικά έτοιμο για εκτόξευση.
Η δικαίωση για τη Φράνκλιν είναι ότι το όνομα της θα ταξιδέψει σε έναν άλλο πλανήτη. Η Βρετανία απέκτησε το δικαίωμα να «βαφτίσει» το νέο ρόβερ, επειδή έχει βάλει τα περισσότερα χρήματα για την κατασκευή του.
Το «Ρόζαλιντ Φράνκλιν» θα κάνει γεώτρηση σε βάθος δύο μέτρων, προκειμένου να λάβει δείγματα εδάφους, να αναλύσει τη σύνθεσή τους και να αναζητήσει ίχνη αρχαίας – ίσως και σύγχρονης – ζωής στο υπέδαφος. Το όχημα εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος ExoMars, που αποτελεί κοινό εγχείρημα του ΕΟΔ και της ρωσικής Roscosmos.
Η αποστολή αναβλήθηκε για το 2022 με συμβολή και του covid που δυσκόλεψε τις διασυνοριακές μετακινήσεις…
Στη συνέχεια όμως ήρθε νέα αναβολή … ένα μικρό πρόβλημα: πώς θα φτάσει στον Άρη μετά τη διακοπή της συνεργασίας με τη Ρωσία και τη ρωσική διαστημική υπηρεσία Roscosmos λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, πρέπει να αναζητηθεί άλλη εναλλακτική λύση για την εκτόξευση, η οποία πιθανώς θα καθυστερήσει έως το 2028 ή 2030, αντί να γίνει φέτος με ρωσικά μέσα (πύραυλο και άκατο προσεδάφισης), όπως είχε προγραμματιστεί, από το ρωσικό κοσμοδρόμιο στο Μπαϊκονούρ του Καζακστάν.»
Τα προβλήματα συνεχίζονται και μετά θάνατον για την Ρόζαλιντ Φράνκλιν όμως ‘’αισιόδοξο’’ βλέπω το μήνυμα ότι θα ‘’ζήσουν’’ έστω με μηχανικό DNA ,οι μεγάλοι του είδους που εν ζωή δεν ‘’πρόλαβαν’’… να δικαιωθούν
καλημέρα Παντελή,
σχετικά …
«Μετά θάνατον»
Το Βραβείο Rosalind Franklin της Βασιλικής Εταιρείας καθιερώθηκε το 2003 και απονέμεται ετησίως από τη Βασιλική Εταιρεία σε μια γυναίκα για εξαιρετικό έργο σε οποιονδήποτε τομέα της Επιστήμης, της Τεχνολογίας, της Μηχανικής και των Μαθηματικών (STEM) και για την υποστήριξη της προώθησης των γυναικών στο STEM
Ονομάστηκε προς τιμήν της Rosalind Franklin και αρχικά χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας (DTI) και στη συνέχεια από το Τμήμα Καινοτομίας, Πανεπιστημίων και Δεξιοτήτων (DIUS) ως μέρος των προσπαθειών του για την προώθηση των γυναικών στο STEM
Οι γυναίκες είναι μια σημαντικά υποεκπροσωπούμενη ομάδα στους τομείς STEM, αποτελώντας λιγότερο από το 9% των καθηγητών θετικών επιστημών πλήρους και μερικής απασχόλησης του Ηνωμένου Βασιλείου
Το βραβείο αποτελείται από ένα μετάλλιο και μια επιχορήγηση £30.000, και η νικήτρια δίνει μια διάλεξη ως μέρος της σειράς δημόσιων διαλέξεων της Βασιλική Εταιρείας
Από εδώ
Κι’ εδώ κάποιες απ’ τις διαλέξεις
Προτομή της στο Rosalind Franklin University of Medicine and Science, North Chicago, Illinois – Οκτώβρης, 2013 – το φιλοτέχνησε η Julie Rotblatt Amrany
Και στο Κέιμπριτζ, το 1994
Καλημέρα παιδιά.
Η περίπτωση της Franklin αποτελεί ίσως την πιο κραυγαλέα περίπτωση αποκλεισμού γυναικών από την επιστήμη. Στο 6 Women Scientists Who Were Snubbed Due to Sexism του National Geographic εκτός από τη Franklin και τη Wu διαβάζουμε και για την Jocelyn Bell Burnell που ανακάλυψε τα πάλσαρ το 1967, αλλά έμεινε έξω από το Νόμπελ το 1974. Το βραβείο μοιράστηκαν ο επιβλέπων το διδακτορικό της Antony Hewish και ο Martin Ryle. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δήλωσή της το 1977: «Οι αντιδικίες των ορίων του έργου του ενός και του άλλου ανάμεσα σε επιβλέποντα καθηγητή και ερευνητή φοιτητή είναι πάντοτε δύσκολο, και ίσως κάποτε αδύνατο, να επιλυθούν. Δεύτερον, ο επιβλέπων έχει την τελική ευθύνη για την επιτυχία ή την αποτυχία του ερευνητικού εγχειρήματος. Μαθαίνουμε για περιπτώσεις που ένας επιβλέπων κατηγορεί τον φοιτητή του για μία αποτυχία, αλλά γνωρίζουμε ότι φταίει κυρίως ο επιβλέπων. Μού φαίνεται δίκαιο ότι ο επιβλέπων θα έπρεπε να ωφελείται και από τις επιτυχίες. Τρίτον, πιστεύω ότι θα υποβάθμιζε τα Βραβεία Νόμπελ η βράβευση με αυτά ερευνητών φοιτητών, εκτός από πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις, και δεν πιστεύω ότι αυτή είναι μία από εκείνες. Τέλος, δεν είναι κάτι που με αναστατώνει την ίδια – στο κάτω-κάτω έχω εξαίσιους ομοιοπαθείς, έτσι δεν είναι;!». Μετριοπάθεια, χιούμορ ή και τα δύο;
Παντελή είναι τουλάχιστον εξοργιστικο, ότι ακόμη και μετά θάνατον η όποια αποκατάσταση, αν μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοια η ονοματοδοσία του ρόβερ, γίνεται με όρους πλειοδοσίας…
Γιώργο μας έδωσες ωραία ιδέα για τις μέρες των γιορτών.
Δίκιο έχεις Αποστόλη
Το σχόλιο της ιρλανδέζας Μπουρνέλ, που συνέδραμε στην ανακάλυψη των πάλσαρς ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια, είναι η άλλη εκδοχή των γυναικείων διεκδικήσεων
Ένταξη του παραμερισμού της σε κοινωνικό & ιστορικό πλαίσιο, δηκτική περιγραφή της κατάστασης, αποφυγή αλαζονικών αυτοαναφορών, αυτοκυριαρχία
Δηλαδή “σφάξιμο με το μπαμπάκι” – τραύμα δίχως αίματα, ώστε στο επόμενο επεισόδιο η αντιπαράθεση να εξελιχθεί “επί ίσοις όροις” και όχι με επικλήσεις “περί αδυνάτου”
Όπως αντιπαρατέθηκε στα ίσια και η σπουδαία Μαρία Κιουρί
Η περίπτωση της Φράνκλιν ήταν δυσκολότερη, γι’ αυτό επικαλέστηκα και τις δύο απόψεις, την γυναικεία και την ανδρική
Εν τω μεταξύ έχει μπει το νερό στ’ αυλάκι
Αποστόλη, (αν δεν …) και το μικρό σε έκταση και ευκολοδιάβαστο βιβλίο του Γουότσον «Η Διπλή Έλικα»
Υπάρχουν αρκετά βραβεία Nobel που από πολλοί αμφισβήτησαν ότι μόνο οι βραβευθέντες έπρεπε να βραβευθούν και άλλα που κάποιοι υπήρξαν άτυχοι. Π.χ. Το πιο σοβαρό παράδειγμα , κατά τη γνώμη μου , είναι είναι ο Dick ο οποίος ερμήνευσε την ακτινοβολία υποβάθρου και σε αυτόν είχαν απευθυνθεί οι Penzias και Wilson για την ερμηνεία χωρίς φυσικά να μοιραστεί το Νόμπελ μαζί τους. Επίσης, για να παμε στα δικά μας, οι “κακές γλώσσες ” λένε ότι ο Γιαννης Ηλιόπουλος που μαζί με τους S. L. Glashow και L. Maiani πρόβλεψαν το τέταρτο είδος κουαρκ ήταν απλά άτυχος όπως και ο Maiani καθώς ο Glashow είχε ήδη πάρει Νόμπελ και η επιτροπή, όταν προτάθηκε κάποτε η εργασία, προτίμησε να μην ξαναδώσει νόμπελ σε μια εργασία της οποίας ο ένας εκ των 3 συμμετεχόντων ήταν ήδη βραβευμένος με Νόμπελ και να το δώσει για άλλη εργασία. Και αυτό στη Φυσική γιατί π.χ. στη λογοτεχνία ο Καζαντζάκης προτάθηκε πολλές φορές για Νόμπελ χωρίς να το πάρει για διαφοτρεικούς λόγους κάθε φορά.
Αχ ρε Γιώργο πάντα απολαμβάνω τις αναρτήσεις σου, να είσαι καλά.
Εδώ και πολλά χρόνια διδάσκω την ιστορία της Ρ. Φράνκλιν στους μαθητές μου γιατί πιστεύω ότι πρέπει να την γνωρίζουν. Και μέσα από αυτή την ιστορία του χαμένου Νόμπελ μιλώ και για την θέση των γυναικών επιστημόνων αλλά και για την θέση των νέων ερευνητών στα Πανεπιστήμια.
Καλησπέρα Γιώργο.
Πολύ καλή παρουσίαση, με αφορμή ένα θυγατρικό έργο, της Ροζαλίντ Φράνκλιν.
Σε βλέπω όμως, πολύ φεμινιστή τώρα τελευταία!!!
Μήπως πρέπει να κάνεις κάτι, για το Αφγανιστάν, όπου όπως διαβάζω σήμερα, απαγορεύτηκε στις γυναίκες να πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο;
Καλησπέρα Χαράλαμπε
Τίνα σ’ ευχαριστώ!
Διονύση,
Έριξα μια ματιά στην εικόνα της γυναίκας στα αφγανικά πανεπιστήμια, απ’ το Chemical & Eng. News
Διαπίστωσα πως δεν πρόκειται για αντιφεμινιστική συμπεριφορά, αλλά για αλλαγή κλίμακας, αφού αυτό που υποτιμάται είναι η ίδια η γνώση
Πριν την απαγόρευση φοίτησης των γυναικών, τα πανεπιστήμια (κρατικά & ιδιωτικά) λειτουργούσαν το πρωί – θηλέων, το απόγευμα – αρρένων, με αντίστοιχο και το φύλο των διδασκόντων
Αφγανές πανεπιστημιακοί φεύγουν απ’ τη χώρα, όχι με υποτροφίες μετεκπαίδευσης αλλά με «υποτροφίες κινδύνου» (Scholars at Risk), του ΟΗΕ
Παρόμοιες υποτροφίες χορηγούνται σε γερμανούς αντιναζιστές επιστήμονες μετά το 1936