by 
Τι έδειξε νέα έρευνα «Τα περισσότερα μοντέλα περιστροφής της Γης προβλέπουν ότι η διάρκεια της ημέρας ήταν σταθερά όλο και μικρότερη, πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο» ανέφερε ερευνητής.
Είναι δύσκολο να πετύχουμε όλα όσα θέλουμε να κάνουμε μέσα σε μία ημέρα, αλλά όλα θα ήταν ακόμα πιο δύσκολα αν ζούσαμε σε παλαιότερη φάση στην ιστορία της Γης. Αν και θεωρούμε δεδομένη την 24ωρη ημέρα, στο παρελθόν της Γης, οι ημέρες ήταν ακόμα πιο σύντομες.
Η διάρκεια της ημέρας ήταν μικρότερη επειδή το φεγγάρι ήταν πιο κοντά, όπως αναφέρεται στο phys.org. «Με την πάροδο του χρόνου, το φεγγάρι “έκλεψε” την περιστροφική ενέργεια της Γης για να την ωθήσει σε μια υψηλότερη τροχιά πιο μακριά από τη Γη» δήλωσε ο Ρος Μίτσελ, γεωφυσικός στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Γεωφυσικής της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών και επικεφαλής συγγραφέας της νέας μελέτης που δημοσιεύθηκε στο «Nature Geoscience».
Η νέα μελέτη για τη διάρκεια της ημέρας στη Γη
Ο Ούβε Κίρσερ, συν-συγγραφέας της μελέτης και ερευνητής τώρα στο Πανεπιστήμιο Curtin της Αυστραλίας, δήλωσε: «Τα περισσότερα μοντέλα περιστροφής της Γης προβλέπουν ότι η διάρκεια της ημέρας ήταν σταθερά όλο και μικρότερη, πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο». Εντούτοις, μία αργή και σταθερή αλλαγή στη διάρκεια της ημέρας, πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, δεν είναι αυτό που διαπίστωσαν οι Ρος Μίτσελ και Ούβε Κίρσερ.
Πώς μετρούν οι ερευνητές τη διάρκεια μίας ημέρας του παρελθόντος; Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, οι γεωλόγοι χρησιμοποιούσαν καταγραφές από ειδικά ιζηματογενή πετρώματα που διατηρούσαν πολύ λεπτής κλίμακας διαστρωμάτωση σε παλιρροϊκές λασπώδεις περιοχές. Μετρήστε τον αριθμό των ιζηματογενών στρωμάτων ανά μήνα, που προκαλούνται από τις παλιρροιακές διακυμάνσεις, και γνωρίζετε τον αριθμό των ωρών μίας ημέρας κατά την αρχαιότητα.
Ωστόσο, τέτοιες παλιρροϊκές καταγραφές είναι σπάνιες και όσες διατηρούνται, συχνά αμφισβητούνται. Ευτυχώς, υπάρχει ένα άλλο μέσο για την εκτίμηση της διάρκειας της ημέρας. Η κυκλοστρωματογραφία είναι μια γεωλογική μέθοδος που χρησιμοποιεί τη ρυθμική διαστρωμάτωση των ιζημάτων για να ανιχνεύσει αστρονομικούς κύκλους «Μιλάνκοβιτς» («Milankovitch»), που αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο οι αλλαγές στην τροχιά και στην περιστροφή της Γης επηρεάζουν το κλίμα.
«Δύο κύκλοι Μιλάνκοβιτς, η μετάπτωση και η λοξότητα σχετίζονται με την ταλάντωση και την κλίση του άξονα περιστροφής της Γης στο διάστημα. Η ταχύτερη περιστροφή της πρώιμης Γης μπορεί, επομένως, να ανιχνευθεί σε μικρότερους κύκλους μετάπτωσης και λοξότητας στο παρελθόν», εξήγησε ο Ούβε Κίρσερ.
Ο Ρος Μίτσελ και ο Ούβε Κίρσερ εκμεταλλεύτηκαν τον πρόσφατο πολλαπλασιασμό των καταγραφών Μιλάνκοβιτς, με πάνω από τα μισά δεδομένα για τους αρχαίους χρόνους να έχουν παραχθεί τα τελευταία επτά χρόνια.
«Συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν επιτέλους καιρός να δοκιμάσουμε ένα είδος περιθωριακής, αλλά απολύτως λογικής, εναλλακτικής ιδέας σχετικά με την παλαιο-περιστροφή της Γης», δήλωσε από την πλευρά του ο Ρος Μίτσελ.
Ο Ήλιος, η Σελήνη και το… οξυγόνο
Μια αναπόδεικτη θεωρία είναι ότι η διάρκεια της ημέρας μπορεί να είχε σταματήσει σε μία σταθερή τιμή κατά το μακρινό παρελθόν της Γης. Εκτός από τις παλίρροιες στον ωκεανό που σχετίζονται με την έλξη της Σελήνης, η Γη έχει, επίσης, ηλιακές παλίρροιες που σχετίζονται με τη θέρμανση της ατμόσφαιρας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Οι ηλιακές ατμοσφαιρικές παλίρροιες δεν είναι τόσο ισχυρές όσο οι σεληνιακές ωκεάνιες παλίρροιες, αλλά αυτό δεν θα ήταν πάντα έτσι. Όταν η Γη περιστρεφόταν ταχύτερα στο παρελθόν, η έλξη της Σελήνης θα ήταν πολύ ασθενέστερη. Σε αντίθεση με την έλξη της Σελήνης, η παλίρροια του Ήλιου, αντίθετα, ωθεί τη Γη. Έτσι, ενώ η Σελήνη επιβραδύνει την περιστροφή της Γης, ο Ηλιος την επιταχύνει.
«Εξαιτίας αυτού, αν στο παρελθόν αυτές οι δύο αντίθετες δυνάμεις είχαν γίνει ίσες μεταξύ τους, ένας τέτοιος παλιρροϊκός συντονισμός θα είχε προκαλέσει τη διάρκεια της ημέρας της Γης να σταματήσει να αλλάζει και να παραμείνει σταθερή για κάποιο χρονικό διάστημα», δήλωσε ο Ούβε Κίρσερ.
Μάλιστα, ακριβώς αυτό έδειξε και η νέα συλλογή των επιστημονικών δεδομένων του Ρος Μίτσελ και του Ούβε Κίρσερ.
Η διάρκεια της ημέρας στη Γη φαίνεται να σταμάτησε τη μακροχρόνια αύξησή της και να σταθεροποιήθηκε στις περίπου 19 ώρες, μεταξύ δύο και ενός δισεκατομμυρίου ετών πριν, σύμφωνα με τον Ρος Μίτσελ. Ακόμα, η χρονική στιγμή που έγινε αυτό, εντοπίζεται ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες αυξήσεις του οξυγόνου. Ο Τίμοθι Λάιονς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Ρίβερσαϊντ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε: «Είναι συναρπαστικό να σκεφτεί κανείς ότι η εξέλιξη της περιστροφής της Γης θα μπορούσε να έχει επηρεάσει την εξελισσόμενη σύνθεση της ατμόσφαιρας».
Ως εκ τούτου, η νέα μελέτη υποστηρίζει έτσι την ιδέα ότι η άνοδος της Γης στα σύγχρονα επίπεδα οξυγόνου έπρεπε να περιμένει μεγαλύτερες σε διάρκεια ημέρες, ώστε να μπορέσουν τα φωτοσυνθετικά βακτήρια να παράγουν περισσότερο οξυγόνο κάθε ημέρα.
πηγή: ieidiseis.gr
καλημέρα Διονύση
ενδιαφέρον
είχα δημοσιεύσει παλιότερα, ίσως εδώ ή στο περιοδικό “Φυσικός Κόσμος” της ΕΕΦ, δεν θυμάμαι ακριβώς, μια σχετική ερώτηση, περισσότερο ως προβληματισμό, περίπου αυτή:
με δεδομένο ότι με το πέρασμα του χρόνου η ακτίνα της Γης μειώνεται, λόγω ψύξης, το πιθανότερο είναι ότι η διάρκεια του ημερονυχτίου:
α. αυξάνεται
β. μειώνεται
γ. παραμένει σταθερή
με “ανάποδη” απάντηση, την β. δηλαδή,
και με αιτιολογία ότι αφού η εξωτερική δύναμη, από τον Ήλιο διέρχεται από το κέντρο της, η στροφορμή της παραμένει σταθερή και αφού η ροπή αδράνειάς της μειώνεται, η κυκλική συχνότητά της αυξάνεται, άρα η περίοδος περιστροφής της, η διάρκεια του ημερονυχτίου δηλαδή, μειώνεται
Διονύση πλέον η διάρκεια περιστροφής της γης είναι μία πονεμένη ιστορία καθώς συνδέεται με τη μέτρηση του χρόνου. Και ενώ είχαμε το μοντέλο της παλιρροϊκής τριβής στα βάθη των ωκεανών που επιβράδυναν τον ρυθμό περιστροφής της γης και απομάκρυναν την σελήνη(εδω αντιμετωπίζουμε τη γη και τη σελήνη σαν σύστημα δυο σωμάτων) εμφανίστηκαν τα ατομικά ρολόγια και αποκάλυψαν ότι τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός περιστροφής της γης επιταχύνεται. Σήμερα πολλές τεχνολογικές εφαρμογές όπως το GPS απαιτούν πολύ μεγάλη ακρίβεια στη μέτρηση του χρόνου και σε βάθος. Αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να δώσουμε σαφή εξήγηση του φαινομένου και το σημαντικότερο δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι θα γίνει στο μέλλον. Στο μικροσκόπιο έχουν τεθεί το λιώσιμο των πάγων, η κίνηση του υγρού πυρήνα σιδήρου, η άντληση μεγάλων ποσοτήτων νερού, οι μεγάλοι σεισμοί και άλλοι επιμέρους παράγοντες. Η συνέχεια έχει ενδιαφέρον καθώς ο χρόνος είναι …χρήμα, πολύ χρήμα.
Είναι και αυτό που περιγράφεται στην ανάρτηση μια θεωρία.
Λίγα παραπάνω γενικά για το θέμα.
Όταν η αστρονομική ώρα αποκλίνει από την UTC κατά περισσότερο από 0,4 δευτερόλεπτα, η UTC χρειάζεται διόρθωση δηλαδή βάζουν Εμβόλιμο δευτερόλεπτο
Η περιστροφή του πλανήτη επιταχύνθηκε το 2020, αντιστρέφοντας προσωρινά μια διαχρονική τάση επιβράδυνσης.
Λόγω της επιτάχυνσης, το προηγούμενο ρεκόρ της συντομότερης ημέρας
καταρρίφθηκε 28 φορές στη διάρκεια της περυσινής χρονιάς, αναφέρει το
Time and Date.
Μάλιστα η τάση αναμένεται να συνεχιστεί το 2021, το οποίο υπολογίζεται ότι θα διαρκέσει 19 χιλιοστά του δευτερολέπτου λιγότερο από το 2020. Η μεταβολή πάντως δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι η περίοδος περιστροφής της Γης αυξομειώνεται διαρκώς λόγω μιας πληθώρας παραγόντων, από τα ρεύματα των ωκεανών και τους ανέμους μέχρι τις κινήσεις του γήινου πυρήνα
Οι διακυμάνσεις της διάρκειας του ημερονυχτίου το 2020 (Πηγή: Time and Date)
Πριν από το 2020, η συντομότερη ηλιακή ημέρα ήταν η 5η Ιουλίου 2005, η οποία ήταν μικρότερη κατά 1,0516 χιλιοστά του δευτερολέπτου σε σχέση με τον μέσο όρο των 24 ωρών.
Το 2020, το ρεκόρ καταρρίφθηκε 28 φορές. Η συντομότερη ημέρα του έτους ήρθε στις 19 Ιουλίου, όταν η Γη ολοκλήρωσε μια περιστροφή 1,4602 χιλιοστά του
δευτερολέπτου πιο γρήγορα από τον μέσο όρο.
Αστρονομική και ατομική ώρα
Όταν ανακαλύφθηκαν τα ατομικά ρολόγια τη δεκαετία του 1960 οι χρονομέτρες
παρατήρησαν ότι η διάρκεια του ημερονυχτίου δεν είναι σταθερή αλλά αυξομειώνεται κατά μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου από το ένα 24ωρο στο επόμενο. Όμως, παρά τις ημερήσιες διακυμάνσεις, υπάρχει και μια μακροπρόθεσμη, διαχρονική τάση μείωσης της διάρκειας του ημερονυχτίου, καθώς η βαρυτική επίδραση της Σελήνης επιβραδύνει την περιστροφή της Γης. Πριν από 600 εκατομμύρια χρόνια, το ημερονύχτιο διαρκούσε μόνο 21 ώρες, ενώ πριν από έναν αιώνα η ημέρα ήταν 1,7 χιλιοστά του δευτερολέπτου συντομότερη από ό,τι σήμερα.
Σήμερα, η περίοδος περιστροφής της Γης ισούται με 24 ώρες ή 86.400 δευτερόλεπτα κατά μέσο όρο. Για να προσδιορίσουν την ακριβή περίοδο περιστροφής, οι αστρονόμοι μετρούν τον χρόνο που χρειάζεται ένα σταθερό άστρο για να επανέλθει στην ίδια θέση κάθε ημέρα. Αυτός είναι ο λεγόμενος αστρονομικός χρόνος, γνωστός και ως Παγκόσμια Ώρα ή UT1.
Η UT1 συγκρίνεται στη συνέχεια με την Διεθνή Ατομική Ώρα (TAI), μια εξαιρετικά ακριβή χρονική κλίμακα που βασίζεται σε μετρήσεις από 400 ατομικά ρολόγια μοιρασμένα σε 69 εργαστήρια σε όλο τον κόσμο.
Από την ατομική ώρα υπολογίζεται στη συνέχεια η Παγκόσμια Συντονισμένη
Ώρα (UTC) η οποία πρακτικά συμπίπτει με την Ώρα Γκρίνουιτς την οποία αντικατέστησε.
Εμβόλιμο δευτερόλεπτο
Όταν η αστρονομική ώρα αποκλίνει από την UTC κατά περισσότερο από 0,4
δευτερόλεπτα, η UTC χρειάζεται διόρθωση με την προσθήκη ή αφαίρεση ενός
εμβόλιμου δευτερόλεπτου στο τέλος του έτους. Αυτό αποφασίζεται από την Διεθνή
Υπηρεσία Περιστροφής της Γης και Συστημάτων Αναφοράς (IERS) με έδρα το Παρίσι. Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες διορθώσεις αφορούσαν την προσθήκη ενός
εμβόλιμου δευτερόλεπτου, κάτι που συνέβη για τελευταία φορά το 2016.
Τώρα, όμως, η επιτάχυνση της Γης δημιουργεί για πρώτη φορά σκέψεις για ένα αρνητικό εμβόλιμο δευτερόλεπτο τα επόμενα χρόνια.
Όπως δήλωσε στην εφημερίδα The Telegraph ο Πίτερ Ουίμπερλεϊ του βρετανικού Εθνικού Εργαστηρίου Φυσικής, «είναι αρκετά πιθανό να απαιτηθεί ένα αρνητικό εμβόλιμο δευτερόλεπτο αν η ταχύτητα περιστροφής της Γης συνεχίσει να αυξάνεται. Είναι όμως πρόωρο να πούμε αν αυτό όντως θα συμβεί».
Σύμφωνα με τον ίδιο, η παρατηρούμενη επιτάχυνση της Γης δεν αποκλείεται
να κρίνει την έκβαση της διαμάχης σχετικά με το αν πρέπει να καταργηθούν τα
εμβόλιμα δευτερόλεπτα, τα οποία απαιτούν επανασυγχρονισμό των ατομικών ρολογιών.
«Είναι πιθανό ότι η ανάγκη ενός αρνητικού εμβόλιμου δευτερόλεπτου μπορεί να ωθήσει τη συζήτηση προς την οριστική κατάργηση των εμβόλιμων δευτερολέπτων»
είπε ο Ουίμπερλεϊ.
Αν όντως ληφθεί μια τέτοια απόφαση, οι διορθώσεις της Συντονισμένης Παγκόσμιας Ώρας θα γίνονται πιο σπάνια με την προσθήκη ή αφαίρεση μιας ολόκληρης εμβόλιμης ώρας.
Και μια τοποθέτηση του αείμνηστου Διονύση Σιμόπουλου για το θέμα.
Ο χρόνος περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της δεν ήταν πάντα 24 ώρες
Η απόσταση της Σελήνης από τη Γη είναι το βασικότερο ίσως στοιχείο στον υπολογισμό των παλιρροιακών δυνάμεων που εφαρμόζονται πάνω στη Γη από τη Σελήνη και ως εκ τούτου η ύπαρξη της Σελήνης γύρω από τον πλανήτη μας παίζει έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στον χρόνο περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της.
Η απόσταση της Σελήνης από τη Γη είναι το βασικότερο ίσως στοιχείο στον υπολογισμό των παλιρροιακών δυνάμεων που εφαρμόζονται πάνω στη Γη από τη Σελήνη και ως εκ τούτου η ύπαρξη της Σελήνης γύρω από τον πλανήτη μας παίζει έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στον χρόνο περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της.
Οι παλιρροϊκές δυνάμεις της Σελήνης πάνω στα νερά των ωκεανών προκαλούν τριβές που μειώνουν σήμερα την περιστροφή της Γης κατά 0,0016 του δευτερολέπτου κάθε αιώνα.
Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να μας προσδιορίζει την ακριβή απόσταση του φυσικού μας δορυφόρου γύρω από τη Γη στο διάβα των χιλιετιών αν και γνωρίζουμε ότι η μέση απόστασή της σήμερα συνεχώς μεγαλώνει κατά 3,82 εκατοστά κάθε 100 χρόνια, γεγονός που σημαίνει ότι στο παρελθόν η Σελήνη πρέπει να βρισκόταν πολύ πλησιέστερα στη Γη απ’ ό,τι είναι σήμερα. Τα σύγχρονα στοιχεία μας λένε, επίσης, ότι οι παλιρροιακές δυνάμεις της Σελήνης πάνω στα νερά των ωκεανών προκαλούν τριβές που μειώνουν σήμερα την περιστροφή της Γης κατά 0,0016 του δευτερολέπτου κάθε αιώνα. Φυσικά δεν είναι αρκετό να βασιστούμε στις παλιρροιακές μόνο τριβές.
Ετσι οι διάφοροι υπολογισμοί που έχουν γίνει μέχρι τώρα και οι οποίοι βασίζονται στις έρευνες για τις κινήσεις των τεκτονικών πλακών, το ύψος της θαλάσσιας στάθμης, των γεωλογικών στρωμάτων, των κοραλλιών και άλλων απολιθωμάτων σε διάφορες περιοχές της Γης και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μας βοήθησαν στη διαμόρφωση ενός αρκετά ενδιαφέροντος σεναρίου σχετικά με την απόσταση της Σελήνης από τον πλανήτη μας και τη διάρκεια της ημέρας στη Γη στο πέρασμα των γεωλογικών εποχών. Οι μετρήσεις αυτές περιορίζονται τα τελευταία μόνο 900 εκατομμύρια χρόνια, περίπου την ίδια περίοδο που οι πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί έκαναν την εμφάνισή τους στους ωκεανούς της Γης. Την εποχή εκείνη η διάρκεια της ημέρας πρέπει να ήταν περίπου 18 ώρες.
Για 300 εκατομμύρια χρόνια η περιστροφή της Γης συνεχώς ελαττωνόταν μέχρις ότου, λίγο πριν από τη μεγάλη ανάπτυξη των διαφόρων ειδών ζωής στη διάρκεια της «Κάμβριας Εκρηξης» (πριν από 545-505 εκατομμύρια χρόνια), η διάρκεια της ημέρας είχε φτάσει τις 20,67 ώρες. Στις αρχές της Ορδοβίκιας περιόδου (πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια) στις θάλασσες και στους ωκεανούς της Γης υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία ειδών ζωής μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν οι τριλοβίτες, τα κοράλλια και ορισμένα πρωτόγονα είδη ψαριών. Την ίδια εκείνη περίοδο τα πρώτα φυτά μετακινήθηκαν και κάλυψαν για πρώτη φορά την επιφάνεια της ξηράς. Την εποχή εκείνη μια πλήρης περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της διαρκούσε 21,28 ώρες.
Υστερα από 100 εκατομμύρια χρόνια, στη διάρκεια της Δεβόνιας περιόδου (πριν από 420-350 εκατομμύρια χρόνια) τα φυτά δεν είχαν μεγαλύτερο ύψος του ενός μέτρου, ενώ προς τα τέλη της είχαν εμφανιστεί επίσης οι φτέρες, τα πρώτα δέντρα και τα πρώτα δάση. Επίσης είχαν αρχίσει να εμφανίζονται και τα πρώτα άπτερα έντομα, ενώ στις θάλασσες υπήρχαν τα εχινόδερμα, οι αμμωνίτες και πολλά νέα είδη ψαριών. Σ’ αυτό το σκηνικό, λοιπόν, πριν από 370 εκατομμύρια χρόνια η ημέρα είχε διάρκεια 22 ωρών.
Τα χρόνια πέρασαν και πάνω στον πλανήτη μας οι ήπειροι είχαν αρχίσει να ενώνονται σε μιαν υπερήπειρο, που ονομάστηκε Παγγαία. Την περίοδο εκείνη (πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια), στην ξηρά είχε ξεκινήσει ήδη η περίοδος που είναι γνωστή ως «Εποχή των Δεινοσαύρων» και τα δάση με τις φτέρες είχαν αρχίσει να αντικαθίστανται από τα πρώτα κωνοφόρα. Πριν από 245 εκατομμύρια χρόνια, λοιπόν, η διάρκεια της ημέρας είχε μεγαλώσει και ήταν 22,71 ώρες. Επί 100 εκατομμύρια χρόνια οι δεινόσαυροι ήταν η πιο πολυποίκιλη και πολύπλοκη μορφή ζωής. Στα μέσα λοιπόν εκείνης της περιόδου, πριν από 180 εκατομμύρια χρόνια, η διάρκεια της ημέρας ήταν κατά μία μόνον ώρα μικρότερη της σημερινής.
Πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια οι διάφορες τεκτονικές πλάκες είχαν μετακινηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ήπειροι είχαν πάρει σχεδόν τη μορφή που έχουν σήμερα. Εκτός όμως από την αργή αυτή δραστηριότητα και άλλες δυνάμεις επιδρούσαν καταλυτικά στην όλη εξελικτική πορεία των κατοίκων της Γης. Ο θάνατος των δεινοσαύρων ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ενός αστεροειδούς 15 χιλιομέτρων με τη Γη. Πάνω από το 70% όλων των ειδών ζωής του πλανήτη μας καταδικάστηκε τότε σε μαζικό αφανισμό, ενώ όλα τα είδη ζωής που βλέπουμε σήμερα γύρω μας είναι οι απόγονοι όσων επιβίωσαν από τη σύγκρουση εκείνη, όταν η διάρκεια της ημέρας ήταν 23,63 ώρες. Κι έτσι 65 εκατομμύρια χρόνια αργότερα η Γη μας χρειάζεται σήμερα 24 ώρες για μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον άξονά της.
Διονύσης Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.
Πηγές.
http://physics4u.gr/blog/2016/08/18/%CE%BF-%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CF%8D%CF%81%CF%89-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84/
https://www.in.gr/2021/01/06/b-science/episthmes/epitaxynsi-stin-peristrofi-tis-gis-katagrafike-2020/