by 
Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (και μαζί και μόνοι)
Με αφορμή μια συζήτηση…
Τα τελευταία χρόνια παγκόσμια αλλά και στη χώρα μας, έχει εδραιωθεί η άποψη πως όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ιδιαίτερη ανάγκη ή χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την εθνική, πολιτισμική ή κοινωνική τους ταυτότητα, πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες μάθησης με τους υπόλοιπους μαθητές μέσα σε ένα σχολείο για όλους.
Η διασφάλιση της ύπαρξης ίσων ευκαιριών επεκτείνεται και σε ευάλωτους μαθητές και μαθήτριες και προϋποθέτει από τη μια την ενσωμάτωση των αρχών της Ειδικής Αγωγής σε αυτές του γενικού αναλυτικού προγράμματος, και από την άλλη, τη λήψη μέτρων ώστε να διασφαλίζονται οι ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών καθώς και οι συνθήκες για την επιτυχή εφαρμογή της ένταξης / συνεκπαίδευσης στο χώρο του σχολείου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της Γενικής Εκπαίδευσης πρέπει να είναι ευέλικτα, προσαρμοσμένα και να αγκαλιάζουν και τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως συμβαίνει στις χώρες της Ευρώπης.
Σήμερα, η Ειδική Αγωγή είναι διεθνώς ένας επιστημονικός χώρος και έχει απομακρυνθεί από τις προνοιακές – ιατρό κεντρικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Από την ιατρική γνωμάτευση περάσαμε στην τεκμηριωμένη πρόταση του/της ψυχολόγου και της κοινωνικού λειτουργού. Αυτές οι υποστηρικτικές ειδικότητες οφείλουν να συνυπάρχουν με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Οι σχολικές μονάδες Ειδικής Αγωγής και ειδικότερα σχολεία που έχουν Τμήματα ΄Ενταξης, δεν αποτελούν χώρο θεραπείας ή φύλαξης των παιδιών με ειδικές ανάγκες, αλλά χώρο εκπαίδευσης και μάθησης. Όμως, για να είναι εφικτή η υλοποίηση μιας συστηματικής, επιστημονικής και κατάλληλης εκπαίδευσης, είναι απαραίτητη η ύπαρξη κατάλληλων αναλυτικών προγραμμάτων (http://www.iep.edu.gr/el/link-eniaia1/ekpaidefsi-paidion-me-eidikes-mathisiakes-dyskolies), που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε κατηγορίας αλλά και κάθε παιδιού στην ειδική αγωγή, ώστε να μπορεί να υλοποιείται η εξατομικευμένη εκπαίδευση του.
Μερικοί από τους στόχους των προγραμμάτων συνεκπαίδευσης (INCLUSION) είναι:
- Η προώθηση της ένταξης και των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση.
- Η ανάπτυξη των γνωστικών, μαθησιακών, ψυχοσυναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων όλων των μαθητών/τριών, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
- Η ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών των σχολείων γενικής και ειδικής εκπαίδευσης σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η καλλιέργεια σεβασμού στη διαφορετικότητα.
Τα προγράμματα συνεκπαίδευσης σχεδιάζονται με γνώμονα την υλοποίηση των παρακάτω αρχών της ενταξιακής εκπαίδευσης:
- Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα.
- Διασφάλιση ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για όλους τους μαθητές/τριες, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών/τριών με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, με την έννοια της ισότιμης, αξιοπρεπούς και άνευ διακρίσεων πρόσβασης στο εκπαιδευτικό αγαθό.
- Δικαίωμα για ένταξη στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, στο οποίο οι μαθητές/τριες με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θα έχουν τις καλύτερες και ευνοϊκότερες ευκαιρίες μάθησης, προκειμένου να εξυπηρετούνται οι εκπαιδευτικές τους ανάγκες, χωρίς να στιγματίζονται και να περιθωριοποιούνται ούτε οι ίδιοι/ες, ούτε οι οικογένειές τους.
Και μαζί και μόνοι/ες (στη μαθησιακή διαδικασία) ή σπάστε την απομόνωση με τη συνεκπαίδευση στην τάξη.
Το ένα και μοναδικό ερώτημα που οφείλουμε να θέτουμε (ως εκπαιδευτικοί) στον εαυτό μας είναι : «έχω ένα παιδί (το δικό μου παιδί) με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Πως μπορεί να βοηθηθεί από τις δομές της δημόσιας εκπαίδευσης»;
Μεταφέροντας την εμπειρία του γράφοντος, αυτό που θέλουμε να πετύχουμε σε ένα Γυμνάσιο που λειτουργεί Τμήμα ΄Ενταξης (τμήμα Ειδικής Αγωγής), για τα παιδιά:
- Να είναι και να μαθαίνουν στο οικείο περιβάλλον της τάξης τους με τους συμμαθητές και συμμαθήτριές τους.
- Να βοηθούνται με κατάλληλη καθοδήγηση την ώρα του μαθήματος από τον/την εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγή, παράλληλα με τον/την εκπαιδευτικό Γενικής Παιδείας.
Αυτή η διαδικασία μέσω της συνεκπαίδευσης εντάσσεται στα πλαίσια της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης ώστε να δημιουργείται μια ευρύχωρη «αγκαλιά» που να αποσκοπεί στην πλήρη αποδοχή των διαφορετικών ικανοτήτων των παιδιών, στην ανταπόκριση των εκπαιδευτικών σε όλες τις μαθησιακές ανάγκες τους και στην ισότιμη μεταχείρισή τους, χωρίς διακρίσεις, για αποφυγή του στιγματισμού και της περιθωριοποίησης. Απαραίτητη προϋπόθεση η δ/νση του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί γενικής παιδείας και οι εκπαιδευτικοί Ειδικής Αγωγής να εργάζονται ως ομάδα με το εμείς και όχι το εγώ.
Βέβαια όποτε κρίνει ο εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής και με τη σύμφωνη γνώμη του παιδιού, μπορεί να τον διδάσκει κατά «μόνας», λύοντας απορίες, ενισχύοντας το μαθητικό εγώ και την αυτοπεποίθηση, ότι ακολουθώντας άλλο δρόμο μάθησης μπορεί να τα καταφέρει. Κάποτε θα τελειώσει το προστατευτικό περιβάλλον του σχολείου, πιθανόν να βρεθεί και μόνος/η οπότε θα πρέπει να αποκτήσει τα επιπλέον εφόδια για να ανταπεξέλθει στον κοινωνικό στίβο.
Στη συνεκπαίδευση υλοποιούμε στο σχολείο τα εξής μοντέλα διδασκαλίας, χωρίς αυτά να είναι στεγανά και απόλυτα:
- Ένας διδάσκει, ένας βοηθάει (One teach – One assist). Ο ένας εκπαιδευτικός πραγματοποιεί διδακτική παρέμβαση, ενώ ο άλλος περιφέρεται στην τάξη παρέχοντας βοήθεια στο παιδί με τις ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες, χωρίς να αποκλείεται και η βοήθεια σε όποιον μαθητή την χρειαστεί.
- Ένας διδάσκει, ένας παρατηρεί (one teach – one observe). Ένας από τους δύο εκπαιδευτικούς διδάσκει, ο άλλος παρατηρεί και εντοπίζει τις αδυναμίες, τη συμμετοχή των παιδιών και συλλέγονται χρήσιμα στοιχεία για να βελτιωθεί ή να αναδιαμορφωθεί η διδακτική παρέμβαση.
Έχουν γίνει βήματα πολλά, αλλά επιβάλλεται να γίνουν ακόμη περισσότερα (για να προλάβουμε τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας.
- Απαιτείται πρωτίστως, η δημιουργία οργανωτικής κουλτούρας και ήθους στις σχολικές μονάδες, οι οποίες βασίζονται στη θετική στάση απέναντι στην αποδοχή και κάλυψη των αναγκών των διαφορετικών μαθητών, αναπτύσσοντας τη φιλοσοφία της συνεκπαίδευσης και της αποδοχής της διαφορετικότητας.
- Ο ρόλος του διευθυντή είναι καθοριστικός στη διαμόρφωση αυτής της οργανωτικής κουλτούρας και ήθους. Ως βοηθός, συνεργάτης και εμψυχωτής όλων, ενισχύει τις διαπροσωπικές σχέσεις των μελών της σχολικής κοινότητας.
- Η στάση των εκπαιδευτικών διαδραματίζει ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την επιτυχία της συνεκπαίδευσης, επειδή μπορούν να επηρεάσουν τους υπόλοιπους μαθητές της τάξης, τους συναδέλφους τους και τους γονείς.
- Απαιτείται αναμόρφωση της νομοθεσίας, ειδικά για τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα παιδιά αποχωρίζονται τον δάσκαλό τους στο δημοτικό και έρχονται αντιμέτωπα με ομάδα εκπαιδευτικών, οπότε τα προβλήματα μεγιστοποιούνται.
- Απαιτούνται δράσεις στην κοινωνία, ώστε οι γονείς να μην φέρουν το «στίγμα» του διαφορετικού ή του «τρελού» παιδιού. Ναι το παιδί τους είναι διαφορετικό, ναι μπορούμε να το βοηθήσουμε!!!
Στη διακήρυξη της Salamanca (Unesco 1994) αναφέρεται ότι για τη βελτίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι απαραίτητο αυτά να καταστούν ικανά να συμπεριλάβουν όλα τα παιδιά ανεξάρτητα τις όποιες ατομικές διαφορές ή δυσκολίες αντιμετωπίζουν. Αυτό περικλείει παιδιά με ειδικές ανάγκες, χαρισματικά, εργαζόμενα, μετακινούμενων πληθυσμών, γλωσσικών, πολιτισμικών και εθνικών μειονοτήτων και παιδιά από μειονεκτικές ή περιθωριοποιημένες περιοχές.
Πρόκειται για μετατόπιση της εστίασης από την «τροποποίηση» των ατόμων με αναπηρία για να προσαρμοστούν στην κοινωνία, στην τροποποίηση της κοινωνίας και του κόσμου, με την αλλαγή στάσεων, την εξάλειψη των εμποδίων και παροχή της κατάλληλης υποστήριξης.
Αντιστάσεις – αδράνεια των εκπαιδευτικών (η εμπειρία πολύτιμη βοηθός).
Η παρουσία του «άλλου» στην ίδια αίθουσα, πολλές φορές συναντά σθεναρή αντίσταση:
- Μα μόνος μου στην τάξη τα καταφέρνω καλύτερα.
- Ποιος/ποια είναι αυτός/η που θα βοηθά μεν, αλλά και θα με παρακολουθεί δε. Αξιολόγηση μου «μυρίζει».
- Μα μια χαρά μάθημα κάνω. Ο δε Βασιλάκης δεν με ενοχλεί καθόλου. Αμίλητος και ακούνητος είναι…
- Δεν είναι καλύτερα ο/η συνάδελφος να τον βγάζει εκτός; και εγώ θα κάνω το μάθημά μου με τους ικανούς; Να καταλάβουν! Και ο Βασιλάκης κάτι θα «κουτσομάθει» με τον προσωπικό δάσκαλό του!!!
Φανταστείτε το παιδί σας (για να επανέλθουμε στο αρχικό ερώτημα) τι θα βιώνει!
Μπαίνει μέσα ο εκπαιδευτικός «με το καλημέρα». Πάμε Βασιλάκη εδώ δίπλα να κάνουμε μάθημα. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο η εικόνα του αποσυνάγωγου μαθητή. Ο ίδιος/ίδια σκύβει το κεφάλι (οι άλλοι γνωρίζουν) και αποδέχεται τη μοίρα του. Οι συμμαθητές και συμμαθήτριες απαλλάχτηκαν από τον «προβληματικό». Το μεταφέρουν και στους γονείς. Και αυτοί χαίρονται με την απομάκρυνση του «προβληματικού». Μερικές φορές πάνε και πιο μακριά. Απογευματινά τηλέφωνα με καλυμμένες απειλές, εκφράζοντας την έντονη δυσφορία τους για τον Βασιλάκη, που είναι στο ίδιο τμήμα με τα παιδιά τους.
Και η δ/νση αμέτοχη σε όλα αυτά?
Και όμως οφείλει:
- Να δημιουργήσει εκπαιδευτική κουλτούρα του συνανήκειν, του συνυπάρχειν, του συνεκπαιδεύειν εντός της αίθουσας.
- Να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις συμμετοχικής διδασκαλίας (εκπαιδευτικοί γενικής παιδείας – ειδικής αγωγής) , ώστε να βρεθεί ο κοινός τόπος διδασκαλίας των παιδιών με τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες.
- Να ενημερώσει τους γονείς των παιδιών για το τι είναι η συνεκπαίδευση.
- Να διασκεδάσει τις τυχόν ενστάσεις ή αρνητικές θέσεις που έχουν αμυνόμενοι και μη αποδεχόμενοι τα προβλήματα των παιδιών με τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
- Να καθησυχάσει «ανησυχούντες» γονείς που τα παιδιά τους συνυπάρχουν στο ίδιο τμήμα με το «άρρωστο» παιδί!!!
- Να τους φέρει σε επαφή με τους εκπαιδευτικούς της Ειδικής Αγωγής, ώστε να ενημερωθούν οι γονείς στο «τι μπορεί να κάνει το σχολείο για τα παιδιά τους».
Τελικά
Ο εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής θα επιλέξει. Και μαζί (ειδικά το 1ο τετράμηνο) μέσα στην τάξη, βοηθώντας, καθοδηγώντας, εξηγώντας διακριτικά και προστατεύοντας τον «Βασιλάκη», αλλά και δείχνοντας και εκπαιδεύοντας τα υπόλοιπα παιδιά ότι το σύγχρονο σχολείο της συμπερίληψης (ειδικά τώρα με τους άριους που εμφανίζονται και τους θέλουν στον καιάδα) έχει χώρο για όλους και όλες. Προφανώς, ανάλογα με τις συνθήκες, θα κάνει μάθημα και κατά «μόνας» ή στην ομάδα των παιδιών που έχουν περίπου κοινά προβλήματα, οπότε υλοποιούμε τις περίφημες διδακτικές «ομαδοποιήσεις».
«Πρέπει να απαιτούμε από τον καθένα αυτό που μπορεί να δώσει»
(Saint – Exupéry), μέχρι να ακούσουμε και από αυτόν τον μαθητή «κύριε είμαι και γω εδώ).
Σημ1. Στο τότε Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, υπάρχουν τα «Αναλυτικά Προγράμματα μαθησιακών Δυσκολιών», για τη Γλώσσα, τα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες. Ειδικά για τις Φ.Ε. συγγραφείς οι Β. Περάκη, Β. Τσελφές, Α. Γαλάνη, Γ. Φασουλόπουλος, Α. Ραγγούσης. Δυστυχώς ελάχιστα γυμνάσια γνωρίζουν την ύπαρξη αυτού του υποστηρικτικού υλικού!
Σημ2. Τα νομοθετήματα στην Ελλάδα έχουν και «παραθυράκια». Γονείς με «περίεργες» γνωματεύσεις ωθούν τα παιδιά τους σε αυτές τις διαδικασίες ώστε τις κρίσιμες εκπαιδευτικές στιγμές να έχουν ευνοϊκή αντιμετώπιση. Όμως φανταστείτε να κλείσουν τα εσπερινά επειδή κάποιοι «καπάτσοι» γονείς ωθούν τα «εργαζόμενα» παιδιά στα γραφεία τους, για να εισαχθούν με ευνοϊκούς όρους π.χ. στην Ιατρική κλπ. Είναι χρέος της πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας να διαχωρίζει την ήρα από το στάρι.
