by 
- Μήπως για να κάνουμε πιο αγαπητή τη Φυσική στους μαθητές μας θα πρέπει να διδάσκουμε σύγχρονη Φυσική και όχι τη Φυσική του προηγούμενου και του παρα προηγούμενου αιώνα; Μήπως αυτά που θα διδάσκουμε θα πρέπει να αναφέρονται σε σύγχρονα καθημερινά προβλήματα και τεχνολογίες; ( Φιλοσοφία STEM ). Μήπως η διδασκαλία μας θα πρέπει να είναι καθαρά μαθητοκεντρική με την πραγματοποίηση πειραμάτων και τη χρήση νέων τεχνολογιών; Μήπως όσο αφαιρούμε τα μαθηματικά από τη φυσική τόσο πιο κατανοητή αλλά και πιο ευχάριστη γίνεται για τους μαθητές μας;
- Πρέπει να υπάρχουν στεγανά μεταξύ φυσικής και μαθηματικών στην εκπαιδευτική διαδικασία; Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει άραγε αφού οι μαθητές αποδείξουν μαθηματικά ότι οι γωνίες ενός τριγώνου είναι 180 μοίρες να επιχειρήσουν και να τις μετρήσουν ώστε να διαπιστώσουν αν η πρόταση που απέδειξαν ισχύει και στην πράξη; Ή μήπως μια τέτοια δραστηριότητα είναι αποπροσανατολιστική και επομένως περιττή;
- Τελικά τι σχέση μπορούν να έχουν τα όμοια τρίγωνα ή το πυθαγόρειο θεώρημα με τη Φυσική και τη σύγχρονη Αστρονομία; Η γνώση αυτή πρέπει να αποτελεί αντικείμενο διδακτέας ύλης για το Γυμνάσιο αλλά και για τη Γενική Παιδεία του Λυκείου; Με άλλα λόγια θα πρέπει ένας μελλοντικός Φιλόλογος ή Νομικός να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Ερατοσθένης μέτρησε την ακτίνα της Γης πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια;
- Τι θα πρέπει να γνωρίζουν οι απόφοιτοι του Γυμνασίου όσον αφορά τη Φυσική; Τους βασικούς φυσικούς νόμους, ή τα βασικά φυσικά φαινόμενα και τις εφαρμογές τους; Π.χ το νόμο της παγκόσμιας έλξης ή τον τρόπο με τον οποίο διορθώνεται η μυωπία όταν φοράνε γυαλιά;
- Μήπως τελικά η Αστρονομία και η Γεωμετρία είναι παρωχημένες γνώσεις αφού τώρα υπάρχει πλέον η τεχνητή νοημοσύνη; Που θα μας χρησιμεύσει η δεξιότητα να μπορούμε να αποδεικνύουμε ότι οι κατά κορυφήν γωνίες είναι ίσες; Μήπως η στατιστική και οι πιθανότητες είναι πιο χρήσιμες γνώσεις από την Ευκλείδεια Γεωμετρία και την Αστρονομία;
- Πόσο σημαντική είναι η διδασκαλία των σφαλμάτων και των σημαντικών ψηφίων στη Θετική κατεύθυνση του Λυκείου; Πόσο σημαντική είναι η δυνατότητα εκτίμησης μίας τιμής ενός μεγέθους; Είναι άραγε το ίδιο σημαντική αυτή η γνώση από τη διδασκαλία του Ηλεκτρομαγνητισμού ή της Σύγχρονης Φυσικής;
- Πόσο επιβεβλημένη είναι η πραγματοποίηση πειραμάτων σε μία εποχή που έχουμε πλέον διαδραστικούς πίνακες μέσω των οποίων μπορούμε να προβάλουμε τα αντίστοιχα βίντεο καθώς και εξαιρετικά προγράμματα προσομοίωσης;
Επιχειρώντας να απαντήσω σε μερικές από τις παραπάνω ερωτήσεις θα εκφράσω τη δική μου άποψη σχετικά με διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών και των Μαθηματικών στο χώρο της Β/θμιας Εκ/σης.
Θεωρώ ότι οι Αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στην ανθρωπότητα δύο σπουδαία δώρα. Το πρώτο αναφέρεται στο πολίτευμα της Δημοκρατίας και το δεύτερο στην έννοια της αυστηρής μαθηματικής απόδειξης. Και τα δύο αυτά δώρα νομίζω ότι θα πρέπει να είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα σπουδών της παιδείας μας. Γι αυτό θεωρώ ότι η διδασκαλία της Ευκλείδειας Γεωμετρίας θα πρέπει ν’ αποτελεί έναν βασικό κορμό της εκπαίδευσής μας. Όχι τόσο για τη χρησιμότητά της στην καθημερινότητα ενός ανθρώπου, όσο για τον τρόπο σκέψης που αναπτύσσεται μέσω της διδασκαλίας της. Εξ’ άλλου και η διδασκαλία του Ομήρου που διδάσκεται για χιλιάδες χρόνια σε όλο τον πλανήτη, δεν διδάσκεται για χρησιμοθηρικούς λόγους.
Θεωρώ ότι η αφαίρεση της Αστρονομίας από το πρόγραμμα σπουδών της Β/θμιας Εκ/σης είναι μέγα λάθος. Και αυτό γιατί μέσω αυτού του μαθήματος αναδεικνύεται με τον ωραιότερο τρόπο η μικρότητα του ανθρώπου μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Μέσω της Αστρονομίας μεταφέρεται στους μαθητές μας όλη η επιστημονική και φιλοσοφική κληρονομιά των αρχαίων μας προγόνων, πάνω στην οποία κτίστηκε όλος ο Δυτικός πολιτισμός. Όλη η Ελληνική μυθολογία έχει αποτυπωθεί στα ονόματα των ουρανίων σωμάτων και αστερισμών. Ονομασίες που βρίσκονται στο λεξιλόγιο όλων σχεδόν των γλωσσών του κόσμου.
Θεωρώ ότι είναι εσφαλμένη η άποψη ότι θα πρέπει να διδάσκουμε την σύγχρονη φυσική και όχι τη φυσική του περασμένου ή του παρα περασμένου αιώνα. Έχω την άποψη ότι η κλασσική φυσική θα διδάσκεται εις τους αιώνας των αιώνων όπως πχ και τα Ομηρικά έπη. Θεωρώ ότι είναι αδύνατο να διδάξει κάποιος σύγχρονη φυσική αν δεν περάσει από τα μονοπάτια της κλασσικής φυσικής. Θεωρώ ότι είναι πιο ουσιαστικό να γνωρίζει κάποιος το φαινόμενο της διάθλασης από το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο ή φαινόμενο σήραγγας. Γιατί το φαινόμενο της διάθλασης είναι ένα φαινόμενο πολύ πλούσιο σε θεωρητικό επίπεδο και σε εφαρμογές ( μέσω αυτού του φαινομένου αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόμαστε) και θα πρέπει να διδάσκεται σε όλη τη Β/θμια Εκ/ση και όχι μόνο.
Τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις θα πρέπει να τις παρέχουμε ως επί το πλείστον στη διδασκαλία της Γενικής παιδείας, ενώ στην Κατεύθυνση θα πρέπει να τις περιορίσουμε στο ελάχιστο. Στην Κατεύθυνση θα πρέπει να διδάσκουμε την ύλη την οποία μπορούμε να στηρίξουμε είτε πειραματικά είτε λογικά – αποδεικτικά. Θα επαναλάβω μία ακόμη φορά την πίστη μου ότι το αναλυτικό μας πρόγραμμα τόσο στην έκταση της ύλης, όσο και των ωρών διδασκαλίας, θα πρέπει να συνάδει με το μέσο όρο του αναλυτικού προγράμματος των χωρών της Ε.Ε στην οποία είμαστε μέλος.
Αφού αναφέρθηκα γενικά για το τι πρέπει να διδάσκουμε ας αναφερθώ και για το πως. Η φυσική και γενικότερα τα μαθήματα των φυσικών επιστημών είναι τα μοναδικά μαθήματα μέσω των οποίων μπορούμε να προσφέρουμε στους μαθητές αυτό το υπέροχο δώρο που λέγεται πείραμα. Και όταν αναφέρομαι στο πείραμα εννοώ το μετωπικό και όχι το επίδειξης το οποίο το θεωρώ ως ένα επιπλέον εποπτικό μέσο διδασκαλίας όπως την προβολή βίντεο, την παρουσίαση εικονικών πειραμάτων κλπ. Μέσω των πειραμάτων μπορούν οι μαθητές μας να μάθουν να συνεργάζονται δημιουργικά, να βρίσκουν τις κλίσεις τους, να μάθουν να σέβονται τη διαφορετικότητα, να μπορούν να συνθέτουν απόψεις και τόσα άλλα. Πιστεύω ότι εξαιρετικά πειράματα μπορούμε να κάνουμε με ευτελή μέσα. Πιστεύω όμως ότι τίποτα στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι πανάκεια. Όλα τα εκπαιδευτικά μέσα, όπως το πείραμα, η παρατήρηση, τα προγράμματα προσομοίωσης, η προβολή βίντεο κλπ θα πρέπει να γίνονται με μέτρο, με συγκεκριμένη στοχοθεσία, οργανωμένα κα προσαρμοσμένα στις εκάστοτε ανάγκες της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ανάλογα με το μάθημα, το επίπεδο των μαθητών, τα μέσα και το χρόνος που είναι στη διάθεση του εκπαιδευτικού. Θεωρώ ότι είναι λάθος ο αφορισμός της δασκαλοκεντρικής διδασκαλίας και η εξιδανίκευση της μαθητοκεντρικής. Η σωστή αντιμετώπιση νομίζω ότι βρίσκεται στο μέτρο. Το μάθημα μοιάζει αρκετά με μία θεατρική παράσταση. Τον κυρίαρχο ρόλο τον παίζει ο εκπαιδευτικός ο οποίος θα πρέπει να γνωρίζει άριστα το ρόλο του. Εκτός βέβαια της γνώσης του ρόλου, μεγάλη σημασία έχει και το ταλέντο του ως δάσκαλος. Τόσο το ταλέντο όσο και οι γνώσεις μπορούν να καλλιεργηθούν αρκεί να υπάρχει η αγάπη προς το αντικείμενο.
Γιατί όμως θα πρέπει να διδάσκουμε φυσική ή γενικότερα φυσικές επιστήμες στους μαθητές μας; Ας ξεκινήσουμε από το Γυμνάσιο και τη Γενική παιδεία του Λυκείου. Η διδασκαλία της φυσικής στο Γυμνάσιο και στη Γενική παιδεία του Λυκείου θα πρέπει να έχει προσανατολισμό την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των μαθητών ώστε να μπορούν να έχουν μία γενική εικόνα του τεχνολογικού κόσμου μέσα στον οποίο ζούνε. Να μπορούν να ερμηνεύσουν π.χ γιατί βλέπουν πιο καθαρά τον κόσμο όταν φοράνε γυαλιά, γιατί υπάρχουν σημεία που δεν πιάνει το κινητό τους, γιατί οι δορυφορικές κεραίες έχουν αυτό το σχήμα, πως από τρία μόνο χρώματα που έχουν όλες οι οθόνες παράγεται όλη η γκάμα των χρωμάτων, τι είναι ο ήχος και ποια είναι τα χαρακτηριστικά μίας νότας κλπ κλπ. Θα πρέπει να μπορούν να κατανοήσουν ότι η κίνηση ενός αυτοκινήτου με νερό είναι θεωρητικά αλλά και πρακτικά αδύνατη. Να μπορούν να υπολογίζουν ότι καίγοντας ένα κιλό βενζίνης παράγονται πάνω από 3 κιλά διοξειδίου του άνθρακα ώστε να μπορούν ν’ αντιληφθούν τα μεγάλα οικολογικά προβλήματα του πλανήτη. Να μπορούν να επιχειρηματολογήσουν ότι ο πιο φιλόξενος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος όπως ο Άρης φαντάζει κόλαση σε σύγκριση με το πιο αφιλόξενο μέρος του πλανήτη μας.
Για τους μαθητές που θ’ ακολουθήσουν Θετική κατεύθυνση η φυσική που θα διδάξουμε θα πρέπει να είναι μαθηματικοποιημένη. Θα πρέπει επιτέλους το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών τουλάχιστον για τη Θετική κατεύθυνση να εκπονείται από κοινού από τους Μαθηματικούς και τους Φυσικούς. Θα πρέπει να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη μεθοδολογία των Φυσικών Επιστημών όπως στην συλλογή εμπειριών από τα πειράματα και στη διατύπωση μαθηματικών μοντέλων και όχι στην πληροφορία. Στη δυνατότητα πρόβλεψης ενός αποτελέσματος και στη μεθοδολογία επιβεβαίωσης ή απόρριψης του μοντέλου. Δεν θα πρέπει να αναλισκόμαστε σε υπερβολικές λεπτομέρειες πάνω στην επίλυση φανταστικών ασκήσεων έξω και πέρα από κάθε πρακτική εφαρμογή. Οι μαθητές μας θα πρέπει να μπορούν να κάνουν εκτιμήσεις μεγεθών και να αντιληφθούν τον καθοριστικό ρόλο που παίζει το σφάλμα και η αβεβαιότητα για τις φυσικές επιστήμες. Οι μαθητές μας θα πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να σκέφτονται ορθολογικά. Γιατί με την ορθολογική σκέψη αποκτούν ένα ευρύ πεδίο ερμηνευτικής ικανότητας του κόσμου που τους περιβάλλει.
Τελειώνοντας αυτό το σημείωμα θα παραθέσω μερικά φύλλα εργασίας που έχουν να κάνουν με δραστηριότητες που συνδέουν τα μαθηματικά με τη φυσική και ιδιαίτερα με την αστρονομία. Για την πραγματοποίηση των πειραμάτων χρειάζεται ένας χάρακας και ένα μοιρογνωμόνιο. Τα φύλλα εργασίας υλοποιήθηκαν από ομάδες μαθητών της Β’ και Γ΄ Γυμνασίου καθώς και της Α’ Λυκείου με μεγάλη επιτυχία. Η ανταπόκριση από την πλευρά των μαθητών ήταν για μένα μία ευχάριστη έκπληξη.
Καλημέρα Πάνο.
Μήπως είσαι συνταξιούχος; Όλα αυτά που αναφέρεις, (όπου σχεδόν σε όλα συμφωνώ), σήμερα μοιάζουν … παλαιικά !!!
Είμαστε σε νέες εποχές Πάνο!
Καλημέρα παιδιά. Πάνο συμφωνώ σχεδόν σε όλα. Ιδίως στη διάκριση γενικής παιδείας _ προσανατολισμού. Επέλεξαν το αντίθετο.
Καλημέρα σε όλους. Συμφωνώ κι εγώ με τα περισσότερα από αυτά που γράφεις Πάνο κι ας μην είμαι συνταξιούχος.
Το πρόβλημα Διονύση ίσως να ήταν πιο απλό αν ήταν ηλικιακό. Δυστυχώς νομίζω ότι δεν αφορά τις ηλικίες μας. Έχω συναντήσει αξιολογότατους ανθρώπους πολύ νεότερους από εμένα με απόψεις σαν κ’ αυτές που εκφράζω μέσα από το παραπάνω κείμενο. Έχω συναντήσει και συνομήλικούς μου αλλά και πολύ μεγαλύτερους, με πολύ σημαντικές θέσεις στα εκπαιδευτικά δρώμενα της χώρας με αντιδιαμετρικές απόψεις από αυτές που υποστηρίζω. Αυτοί οι «επαΐοντες»…
· Θεωρούν ότι όσο περικόπτεται η ύλη, τόσο καταπολεμάται η παραπαιδεία και τόσο ευκολότερη και πιο ευχάριστη γίνεται η φυσική για τους μαθητές μας. Ήταν αυτοί που πριν από κάποια χρόνια όριζαν επιτροπές με μοναδική εντολή την ελάττωση της ύλης κατά 30%.
· Δίνουν μεγαλύτερη βάση στη μέθοδο διδασκαλίας παρά στο περιεχόμενο. Υποστηρίζουν ως πανάκεια την μαθητοκεντρική διδασκαλία, την ανακαλυπτική μέθοδο, τη φιλοσοφία του STEM την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης κλπ κλπ. Ρίχνουν το ανάθεμα στην δασκαλοκεντρική διδασκαλία, στη χρήση του μαυροπίνακα, την πραγμάτωση μετωπικών πειραμάτων και τόσα άλλα.
· Θεωρούν τη διδασκαλία της Ευκλείδειας Γεωμετρίας ή της Αστρονομίας ως παρωχημένες και άχρηστες γνώσεις.
· Θεωρούν ότι η χρήση των ναρκωτικών, η αυξανόμενη βία στα σχολεία, ή προστασία του περιβάλλοντος η υγιεινή διατροφή, η ανοχή στη διαφορετικότητα, η ομοφοβία κτλ μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσα από ειδικά μαθήματα όπως τα εργαστήρια δεξιοτήτων. Δεν καταλαβαίνουν λόγω της ημιμάθειας που τους χαρακτηρίζει ότι ένα ποίημα ή ένα μυθιστόρημα μπορεί να είναι πολύ πιο αποτελεσματικό για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων από ένα εργαστήριο δεξιοτήτων. Δεν υποψιάζονται ότι μέσα από τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών μπορεί κάποιος να καλλιεργήσει με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο την οικολογική συνείδηση των μαθητών ή να επηρεάσει τις διατροφικές τους συνήθειες.
Άρα επιμένω ότι δεν είναι θέμα ηλικίας. Το πρόβλημα είναι ότι ανέλαβαν τα ηνία όχι οι ΑΡΙΣΤΟΙ αλλά οι ΑΧΡΗΣΤΟΙ.
Καλησπέρα Πάνο, καλησπέρα συνάδελφοι.
Αρχικά να πω και εγώ ότι επί της ουσίας με βρίσκει σύμφωνο το κείμενό σου.
Ειδικά για την προτελευταία παράγραφο ένα επιπλέον σχόλιο, εν είδει …εσωτερικής απολογίας. Όταν άρχισα να ασχολούμαι με την διδασκαλία της φυσικής πριν 23 χρόνια, θεωρούσα ότι στο επίπεδο της λυκειακής φυσικής το πείραμα δεν έχει να προσφέρει τίποτα το ουσιώδες. Στην πορεία διαπίστωσα ότι έκανα λάθος για όλους τους λόγους που παραθέτεις. Πέρα από τους λόγους που εκθέτεις, ο πειραματισμός στο εργαστήριο προσφέρει και ένα επιπλέον σημαντικό στους μαθητές: Τους καθιστά συμμέτοχους στο μάθημα, τους ωθεί να ψάξουν (ειδικά σήμερα με το πλεονέκτημα του διαδικτύου) να βρουν τιμές για αυτό που ψάχνουν στο πείραμα ή για κάποιες σταθερές που τους χρειάζονται. Είδα με τα μάτια μου ότι κάποιοι, σχεδόν αδιάφοροι κατά τα άλλα μαθητές, μετατρέπονται σε «μικροί ερευνητές», έστω και για λίγο χρονικό διάστημα. Ακόμη πιο έντονο γίνεται το ενδιαφέρον τους, όπως διαπίστωσα, αν αναλάβουν να συντάξουν μία μικρή πειραματική εργασία πάνω σε κάποιο θέμα (ανάλογης δυσκολίας με το επίπεδό τους).
Αλλά όπως γνωρίζουμε όλοι καλά, αν δεν κάτι δε εξετάζεται με κάποιο τρόπο, δεν τραβά το ενδιαφέρον στην μηχανή που λέγεται Πανελλήνιες Εξετάσεις. Με το παρόν λοιπόν σύστημα, όσα καλά και αν έχει να δώσει το πείραμα, ούτε να εκτιμηθεί μπορεί, ούτε έχει θέση στην διδασκαλία της φυσικής.