by 
Δημοσιεύτηκε από τον/την ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΣΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ στις 18 Ιούλιος 2014 και ώρα 1:26
Παρακινημένος από το απόσπασμα «Το καλοκαίρι … έκαναν την εμφάνισή τους και λίστες που ζητούν από τους αναγνώστες να ψηφίσουν και να αναδείξουν τη μεγαλύτερη ιδιοφυΐα ή τον σπουδαιότερο μαθηματικό όλων των εποχών», που συνάντησα στον διαδικτυακό τόπο της Τίνας , αναζήτησα σχετικούς «καλοκαιρινούς» ιστότοπους.
Εκείνος που κίνησε το ενδιαφέρον μου ως δασκάλου φυσικής ήταν αυτός, που κατασκευάζει το «γενεαλογικό δέντρο» των θεωρητικών φυσικών με κριτήριο τα διδακτορικά που επέβλεψαν μεγάλοι θεωρητικοί φυσικοί, αλλά και οι ίδιοι που τα εκπόνησαν ακολούθησαν διακριτή πορεία.
Ο πατριάρχης Planck καθοδήγησε τέσσερεις σπουδαίους φυσικούς, εκ των οποίων οι τρεις έγιναν νομπελίστες. Ισχυρά όμως δένδρα με διακριτούς μαθητές, που και αυτοί υπήρξαν μέντορες άξιων διαδόχων υπήρξαν, σύμφωνα με τον κατάλογο, οι Sommerfeld και Born. Ενδεικτικά, μαθητές του Sommerfeld υπήρξαν και οι Debye, Pauli, Bethe, Heisenberg, όλοι νομπελίστες και του Born, οι Jorndan, Delbrück , Oppenheimer, Weisskopf , με δυο νομπελίστες, τον Delbrück στη Βιολογία και την μέχρι σήμερα άγνωστή μου Maria Goeppert-Mayer, την δεύτερη γυναίκα που πήρε Νόμπελ μετά την Currie.
Η ρώσικη σχολή θεωρητικής φυσικής καθοδηγείται από τον Landau και η γιαπωνέζικη από τον Yukawa. Ο κατάλογος αναγνωρίζει τον Fermi ως δραστήριο μέντορα πολλών θεωρητικών φυσικών στην αμερικάνικη περίοδό του, αφού δεν αποδελτιώνεται η ηγεμονική συμβολή του στην ιταλική σχολή των πειραματικών φυσικών.
Τα μεγάλα αστέρια της θεωρητικής φυσικής Einstein, Bohr, Schrödinger, Feynman, ενώ με το έργο τους και τις προσωπικότητές τους εμπνέουν και καθορίζουν τις καριέρες των ομοτέχνων τους, δεν αξιώθηκαν ως άμεσοι μέντορες διακριτών μαθητών. Αντίθετα, ο διδάκτορας του Dirac, Dennis Sciama, με έργο που δεν συγκρίνεται με αυτό του δασκάλου του, υπήρξε λαμπρός supervisor της νέας γενιάς των σπουδαίων αγγλοσαξόνων θεωρητικών και κοσμολόγων George Ellis, Stephen Hawking και Brandon Carter.
Εδώ εγείρεται ένα «δασκαλίστικο» ερώτημα: Οι κορυφαίοι θεωρητικοί φυσικοί αποδεικνύονται «κακοί» δάσκαλοι των άμεσων μαθητών τους; Εναλλακτικά, μήπως η καθοδήγηση νέων επιστημόνων δεν τους διεγείρει πνευματικά;
Η παράθεση ανεκδοτολογικών περιστατικών φωτίζει τοπικά το ζήτημα. Π.χ. η σχέση του Sciama με τον Dirac ως μέντορα σκιαγραφείται από το περιστατικό που αντιγράφω από το βιβλίο Higgs – Το σωματίδιο του Θεού,Ian Sample, εκδόσεις Τραυλλός, σελ.75. Ο Sciama σπεύδει στο γραφείο του Dirac λέγοντας «καθηγητά, μόλις σκέφτηκα έναν τρόπο συσχέτισης του σχηματισμού των άστρων με κοσμολογικά ζητήματα. Να σας μιλήσω γι’ αυτόν;» και ο Dirac απάντησε με ένα σκέτο «όχι». Από την ίδια σελίδα 75, για τον Dirac ως επιβλέποντα διατριβών μεταπτυχιακών φοιτητών: «η επίβλεψη των εργασιών τους ήταν γι’ αυτόν αγγαρεία και σπάνια εξέφραζε ενδιαφέρον για την πρόοδό τους». Για τον ίδιο επιστήμονα, από το βιβλίο , Stephen Hawking, ο κόσμος μιας ιδιοφυΐας, των White & Gribbin, εκδόσεις Κάτοπτρο, σελ.78. «ο Hawking ήθελε να εργαστεί με τον παγκόσμιας φήμης κοσμολόγο Fred Hoyle, αλλά βρέθηκε να δουλεύει με τον Sciama, για τον οποίο δεν είχε ακούσει τίποτα. …. Σύντομα κατάλαβε ότι ο Sciama θα ήταν ένας πολύ καλύτερος επιβλέπων καθηγητής, διότι οHoyle ταξίδευε διαρκώς στο εξωτερικό και διέθετε ελάχιστο χρόνο για να παίξει το ρόλο του σοφού και έμπιστου συμβούλου».
Τα προηγούμενα παραθέματα σκιαγραφούν τα προβληματικά χαρακτηριστικά κάποιων σπουδαίων επιστημόνων στο διδακτικό και καθοδηγητικό τους έργο. Δεν εξηγούν όμως τα πυκνά γενεαλογικά δένδρα που «καλλιέργησαν» σπουδαίες προσωπικότητες που καταχωρούνται στο Πάνθεον της Φυσικής, όπως οι Sommerfeld και Born.
Θα επιχειρήσω, χωρίς σοβαρά εφόδια και μελέτη, μια ερμηνεία. Οι προσεγγίσεις των Einstein και Bohr, αλλά και των Schrödinger και Feynman υπήρξαν αποτελέσματα μάλλον διαισθητικών συλλήψεων, παρά απότοκα πολύχρονης φορμαλιστικής επεξεργασίας. Και αυτή η φυσική διαίσθηση δύσκολα μετασχηματίζεται σε ρητές και κυρίως συστηματικές οδηγίες. Εξάλλου, όπως προκύπτει από το «γενεαλογικό δένδρο» των θεωρητικών φυσικών, ο Sommerfeld, όπως και ο David Hilbert, έκανε τη διατριβή του με τον μαθηματικό Ferdinand Lindemann, άμεσο μαθητή του Felix Klein, όσο για τον Born μαθήτευσε υπό τον Carl Rung άμεσο μαθητή του Karl Weierstrass. Εκπαιδεύτηκαν επομένως και οι δύο με δασκάλους που προέρχονταν από σπουδαίες μαθηματικές γερμανικές σχολές, όπου η πνευματική πειθαρχεία (δεν αναφέρομαι σε αυτοπειθαρχία) και η ισχυρή παράδοση μιας αξιωματικής επιστήμης αποτελούσαν προϋποθέσεις και για σπουδαία και διαχρονική παραγωγή αλλά και εγγύηση για υψηλού επιπέδου μαθητεία. Παρόμοια χαρακτηριστικά απέκτησε η πειραματική σχολή του Rutherford στο Cavendish.
Το κλείσιμο ας γίνει με τρεις άσχτες επισημάνσεις, ως προς το “διδακτικό” ερώτημα.
Υπάρχουν στη λίστα δυο σπουδαίοι επιστήμονες χωρίς Phd. Ο μαθηματικός, που ταλαιπώρησε τους φοιτητές του καθηγητή Ανάλυσης Ζερβού, στο Φυσικό Αθηνών, Karl Weierstrass και ο λαμπρός φυσικός Freeman Dyson, που πρέπει να ταλαιπώρησε τον supervisor του, νομπελίστα Hans Bethe.
Στα «γενεαλογικά δέντρα» των θεωρητικών φυσικών συνάντησα τους ακόλουθους πέντε έλληνες, που τους παραθέτω με τη σειρά λήψης των διδακτορικού τους: Cosmas Zachos (Caltech, 1979), Alexios Polychronakos (Caltech, 1987), Elias Kiritsis (Caltech, 1988), Stelios M. Smirnakis (Harvard, 1997) και Fotini Markopoulou (Imperial College London, 1998).
Τέλος, δεν καταγράφεται ως διακριτός διδάκτορας του Chandrasekhar, ο αείμνηστος Βασίλης Ξανθόπουλος, παρ’ ότι συνυπογράφουν με τον Chandrasekhar οκτώ εργασίες.
Τα σχόλια
