01 – 04 – 114

Εκεί στο μακρινό 1962 οι φοιτητές των τμημάτων φυσικής Αθήνας και Θεσσαλονίκης προασπίστηκαν δυναμικά τα επαγγελματικά δικαιώματά τους ως ραδιοηλεκτρολόγοι (Ρ/Η) στις κρατικές τηλεπικοινωνίες (ΟΤΕ). Τα αμφισβήτησε η τότε διοίκηση του ΟΤΕ, που τους απέκλεισε απ’ τους νέους διορισμούς ανώτατων τεχνικών, ενώ ήδη η αναλογία τους στον ΟΤΕ ήταν 67 μηχανολόγοι – ηλεκτρολόγοι και 40 φυσικοί Ρ/Η. Ο τότε πρόεδρος του ΤΕΕ, Νικόλαος Παγώνης, τους εκτίμησε διαφορετικά: 100 μηχανολόγοι – ηλεκτρολόγοι και 30 φυσικοί Ρ/Η. Όποια αναλογία κι αν αποδεχτούμε δεν αμφισβητείται η επιτυχής διείσδυση και η επαγγελματική επάρκεια των φυσικών Ρ/Η στον εθνικό οργανισμό τηλεπικοινωνιών. Το διετές μεταπτυχιακό «Ενδεικτικό Ραδιοηλεκτρολογίας» λειτούργησε απ’ το 1946, με τον ΟΤΕ να ξεκινά τη λειτουργία του το 1949 και απευθυνόταν στους απόφοιτους των τότε δυο φυσικών τμημάτων της χώρας ενώ δεν είχε ιδρυθεί ακόμα η σχολή μηχανολόγων – ηλεκτρολόγων του Αριστοτέλειου. Αυτή ξεκίνησε το 1971.

Μηχανικοί και φυσικοί: οι ιστορικές ρίζες μιας αντίθεσης

Το δίλημμα «βασική ή εφαρμοσμένη επιστήμη» ακουμπά στο πρωτογενές ερώτημα «θεωρία ή πράξη;». Η σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση της Μαυρογόνατου διευκολύνει την κατανόηση αυτής της αντίθεσης. Το συγκεκριμένο ερώτημα μπαίνει στη δημόσια συζήτηση με τη συμβολή φιλοσόφων, ιστορικών, κοινωνιολόγων και επαγγελματικών ενώσεων την περίοδο των δύο Βιομηχανικών Επαναστάσεων, αυτής του ατμού και εκείνης του ηλεκτρισμού.

Στο τέλος του 20^ου αιώνα, οι ερευνητές αναδεικνύουν ότι η συγκρότηση ενός έθνους δεν πρόκυπτε μόνον απ’ τους θεσμούς, τη γλώσσα και την θρησκεία αλλά και απ’ τις υποδομές, τις εφευρέσεις και τον σχεδιασμό με την επεξεργασία αριθμητικών δεδομένων. Η μαθηματικοποιημένη σύγχρονη επιστήμη, με ισχυρή συνιστώσα της την τεχνολογία, στις ΗΠΑ, την Αγγλία και την Γερμανία, συνεργάστηκε επιτυχώς με το γραφειοκρατικό́ κράτος.

Οι φυσικοί οικειοποιούνται τον όρο «εφαρμοσμένη επιστήμη» διεκδικώντας τη συμμετοχή τους στα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα, ενώ οι μηχανικοί επιδιώκουν να εντάξουν τις επιτυχείς πρακτικές τους σε ποσοτικά μοντέλα, επιδιώκοντας να αντλήσουν κοινωνικό κύρος παρόμοιο με αυτό που κατέκτησαν οι μεγάλοι φυσικομαθηματικοί που ηγήθηκαν της Επιστημονικής Επανάστασης, ενώ ταυτόχρονα εφαρμόζοντας αυτά τα μαθηματικά τεχνολογικά μοντέλα επιδιώκουν άμεσες εφαρμογές με ισχυρό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο.

Προφανώς οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί των κρατών με τον εγγενή χρησιμοθηρικό ρεαλισμό τους, επέλεξαν ως προνομιακούς συμμάχους τους μηχανικούς και όχι τους φυσικούς.

Η Μαυρογόνατου μελετώντας την ελληνική περίπτωση διαπιστώνει ότι οι Έλληνες μηχανικοί ακολουθούν την διεθνή εξέλιξη. Συντάσσονται και με τις τρεις φάσεις του βενιζελικού εκσυγχρονισμού, πριν και μετά το 1922. Το 1914 το Πολυτεχνείο αναγνωρίζεται ως ισότιμο του Πανεπιστημίου και σχετικά σύντομα, το 1923, επιτυγχάνεται η ενιαία επαγγελματική εκπροσώπηση των διαφόρων κλάδων των μηχανικών με το Τεχνικό Επιμελητήριο (ΤΕΕ). Οι μηχανικοί συνεργούν στα μεγάλα έργα αυτής περιόδου, δηλαδή στον εξηλεκτρισμό, τον πολεοδομικό σχεδιασμό των περιοχών που εντάχθηκαν στο κράτος μετά τους Βαλκανικούς και στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας. Συνέργησαν στην δημιουργία του Υπουργείου Συγκοινωνιών που μέχρι τότε αποτελούσε τμήμα του Υπουργείου Εσωτερικών και προασπίστηκαν το ιδεολόγημα που υπερασπίστηκε ο αριστερός πολιτικός μηχανικός και πρύτανης του ΕΜΠ μέσα στην Κατοχή, Νίκος Κιτσίκης για το ορθολογικό «Τεχνικό Κράτος» που προσέβλεπε στην επαγγελματική κατοχύρωση των μηχανικών αλλά και στην πολιτική και κοινωνική ηγεμονία τους.

Αντιστικτικά επισημαίνουμε ότι οι εξέχοντες φυσικοί αυτής της περιόδου έχουν επιλέξει αντιβενιζελικές πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες. Όσοι φυσικοί εντάχθηκαν στον βενιζελικό εκσυγχρονισμό, προσανατόλισαν τα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα σε αντικείμενα με σαφείς τεχνολογικές εφαρμογές. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις, οι Μικρασιάτες Μιχαήλ Αναστασιάδης με επιστημονικό ενδιαφέρον στραμμένο στην ηλεκτρονική φυσική και Θεόδωρος Κουγιουμζέλης στην πυρηνική. Ο  πρώτος, πρωταγωνιστής στο επιτυχές άνοιγμα της φυσικής στην τεχνολογία με το «Ενδεικτικό Ρ/Η», με τις μέσες και αργότερα ανώτερες ιδιωτικές τεχνικές σχολές ηλεκτρονικών που ίδρυσε και με την εκπαίδευση άξιων μαθητών που διέπρεψαν στον τομέα, απέτυχε να εκλεγεί ως ακαδημαϊκός, ενώ ο δεύτερος που συνέργησε αποφασιστικά στη δημιουργία του «Δημόκριτου», αφού απορρίφθηκε η υποψηφιότητά του στο Φυσικό Αθηνών έγινε εν τέλει καθηγητής στη Σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ.

Το Φοιτητικό κίνημα στις αρχές του 1960

Στα τέλη του 1950, μετά την έξαρση των διαδηλώσεων υπέρ του αντιαποικιακού αγώνα των κυπρίων, το μαθητικό και το φοιτητικό κίνημα βρέθηκε σε ύφεση. Η κυβέρνηση της ΕΡΕ με Πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή αντιμετωπίζει την χαμηλή διείσδυση της κομματικής νεολαίας στα δυο πανεπιστήμια οργανώνοντας με μυστική χρηματοδότηση της ΚΥΠ, όπως τεκμηριώνει ο Πουλιάνας, μια νέα οργάνωση νεολαίας, την Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών (ΕΚΟΦ) που διακηρύσσει την ανεξαρτησία της απ’ την ΕΡΕ. Με θέσεις για ακομμάτιστο φοιτητικό κίνημα, με εστίαση στα προβλήματα της καθημερινότητας των φοιτητών και κρατώντας ως μόνη διαχωριστική γραμμή αυτήν που διαφοροποιεί τους φοιτητές σε «εθνικόφρονες» και «μιάσματα», πετυχαίνει την αποδοχή πρωτοετών και δευτεροετών κεντρώων αντικομουνιστών φοιτητών κυρίως απ’ την επαρχία. Έτσι ανατρέπει υπέρ της τις ισορροπίες σε πολλές σχολές και αποτυγχάνει οριακά να κυριαρχήσει στο κεντρικό όργανο του φοιτητικού συνδικαλισμού στην Αθήνα, την ΔΕΣΠΑ (Διοικούσα Επιτροπή Σχολών Πανεπιστημίου Αθηνών). Η συμπόρευση μερίδας κεντρώων φοιτητών με την ΕΚΟΦ θα πρέπει να συνδυαστεί με την ανάδειξη το 1958 της αριστερής ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση. Η ΕΚΟΦ επιχειρεί να ανακατευθύνει την πατριωτική συνείδηση της νεολαίας από το Κυπριακό στην «Αδούλωτη Βόρεια Ήπειρο» και να προτείνει συναινετικές διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση για τα σπουδαστικά και επαγγελματικά προβλήματα των φοιτητών.

Το βίαιο πρόσωπο της ΕΚΟΦ, με την ανοχή αστυνομίας και της δικαστικής εξουσίας για την οποία έμεινε στην ιστορία, προέκυψε κυρίως μετά  τον Νοέμβριο του 1960 (Μωραϊτίδης).

Μεγάλη πορεία μέσα στον χειμώνα για ένα κλαδικό αίτημα

Την ίδια όμως χρονιά, στο τέλος του 1960, με την ύφεση των πατριωτικών διαδηλώσεων για το Κυπριακό, ξαναβγαίνουν κάποιοι νεολαίοι στους δρόμους αλλά για κλαδικά αιτήματα. Ξεκινούν οι σπουδαστές των σχολών Υπομηχανικών που διεκδικούν την μετάβαση απ’ την Μέση στην Ανώτερη βαθμίδα της Εκπαίδευσης. Έχουν εξασφαλίσει την δημόσια συναίνεση του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή αλλά αντιμετωπίζουν την κατηγορηματική αντίθεση του ΤΕΕ, την εναντίωση της πρυτανείας των δύο πολυτεχνείων, της συγκλήτου του πανεπιστημίου Αθηνών και του Υπουργού Παιδείας Γεωργίου Βογιατζή, πολιτικού μηχανικού. Στο χορό των αντιδρώντων συντάσσονται με αποχή απ’ τα μαθήματα και οι φοιτητές των πολυτεχνείων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, από τις 12/12/1960 μέχρι τις 9/12/1961, με επιχείρημα «την νόθευσιν της επιστήμης και την παραγωγή ημιεπιστημόνων» (Μωραϊτίδης).

Μπρος σ’ αυτές τις οργανωμένες αντιδράσεις οι σπουδαστές των σχολών Υπομηχανικών επιχειρούν να κλιμακώσουν τη διεκδίκηση οργανώνοντας εικοσαήμερη πορεία απ’ τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Εβδομήντα αποφασισμένοι σπουδαστές ξεκινούν μέσα στον χειμώνα στις 16/12/1960 απ’ τον σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης και κατευθύνονται προς την Αθήνα χωρίς στολές πορείας αλλά με κουστούμια όπως επέβαλε ο καθημερινός ενδυματολογικός κώδικας της εποχής μέσα στα κρύα και τις βροχές.

Περνούν απ’ τη Λάρισα.

Στην πορεία τους συναντούν τη συμπαράσταση των κατοίκων που τους ενισχύουν με τρόφιμα, φάρμακα για τα τραυματισμένα πόδια και αντικατάσταση των φθαρμένων παπουτσιών. Κοιμούνται κυρίως σε σχολικές αίθουσες.

Οι δυνάμεις της Χωροφυλακής τους σταματούν στον Σκαραμαγκά και αυτοί τους παρακάμπτουν …

… μπαίνοντας στην παγωμένη θάλασσα.

Η πορεία τους δημιούργησε αίσθηση αλλά τα αιτήματά τους για ανωτεροποίηση των σχολών Αθήνας και Θεσσαλονίκης, γνωστών ως «μικρό Πολυτεχνείο», ευοδώθηκαν απ’ την επόμενη κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, το 1966 και επικυρώθηκαν απ’ την Δικτατορία.

Αξίζει να αναφερθεί, όπως τεκμηριώνει ο Μωραϊτίδης, ότι στην Πανσπουδαστική της εποχής, το έντυπο που εξέφραζε τους αριστερούς φοιτητές, φιλοξενήθηκε και η άποψη του δικαίωνε τις αντιρρήσεις στην ανωτεροποίηση των σχολών Υπομηχανικών με επιχειρήματα παρόμοια με αυτά που πρόβαλλαν οι φοιτητές του ΕΜΠ.

Οι φωτογραφίες της πορείας, απ’ την έκδοση «Το Οδοιπορικό της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης» του Γιάννη Μπαϊκούση.

Ακόμα και οι θεολόγοι μπορούν να «οχλοκρατήσουν» το 1962

Ένα χρόνο μετά, το Ανώτατο Συμβούλιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος εισηγείται στις 14/2/1962 τη μετατροπή σε μονόωρο το μάθημα των θρησκευτικών μαζί με άλλα δώδεκα μαθήματα στις τέσσερεις τελευταίες τάξεις των Οικονομικών Γυμνασίων, ημερήσιων και νυκτερινών. Προφανώς αντιδρούν οι αδιόριστοι θεολόγοι, οι φοιτητές και οι καθηγητές των θεολογικών σχολών, ο σύλλογος των θεολόγων και οι χριστιανικές ενώσεις. Παράλληλα ζητείται η αύξηση της απορροφητικότητας των θεολόγων στην εκπαίδευση.

Οι φοιτητές προβαίνουν σε συνεχείς κινητοποιήσεις στους πανεπιστημιακούς χώρους και αποχή απ’ τα μαθήματα. Αυτή η κινηματική διάσταση της διαμαρτυρίας οδηγεί τους φορείς που αρχικά υποστηρίζουν τα αιτήματα, χριστιανικές οργανώσεις, συλλόγους Θεολόγων, καθηγητές Θεολογικών Σχολών,  να αναδιπλωθούν διότι θεώρησαν πως οι διαμαρτυρόμενοι «οχλοκρατούσαν». Οι θεολόγοι φοιτητές παρακάμπτουν ακόμα και τις ΕΚΟΦίτικες διοικήσεις των φοιτητικών τους συλλόγων και οργανώνουν ανεξάρτητες επιτροπές αγώνα.

Οι θεσσαλονικείς φοιτητές εμήνυσαν στην Ιερά Σύνοδο «επ’ αθεΐα» τον υπουργό Παιδείας Γρηγόριο Κασιμάτη που είχε αντικαταστήσει τον Γ. Βογιατζή (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 25/3/1960). Ο Κασιμάτης ήταν καθηγητής της Νομικής και διατέλεσε σε υπουργικές θέσεις απ’ το 1936 ως το 1967 ενώ προέδρευσε στην Ακαδημία Αθηνών το 1972.

Οι φοιτητές ισχυρίστηκαν ότι ο υπουργός, όταν τον επισκέφτηκαν μαζί με τον διαπρεπή θεολόγο και ακαδημαϊκό Παναγιώτη Μπρατσιώτη για να εξηγήσουν τα αιτήματά τους, τα σχολίασε με τρόπο αντιχριστιανικό.

Ο Κασιμάτης εκτίμησε πως υπερτονίζεται η συμβολή της εκκλησίας και του ράσου στους εθνικούς αγώνες, ενώ οι δάσκαλοι προσφέρουν περισσότερα απ’ το ράσο στον τεχνικό τομέα και πως δεν μπορεί να ληφθεί μέριμνα περί τα θρησκευτικά όταν δεν υπάρχει θέση για τα τεχνικά μαθήματα. Όσο για τον όρο «θρησκευτικά» αυτός σοκάρει και θα πρέπει να εμφανίζεται ως φιλοσοφία. Ο ίδιος, ως υπουργός παιδείας, δεν θα επιτρέψει σε κανένα αρχιερέα να επέμβει στα νομοσχέδια που εισηγείται. Το έθνος είναι σύγχρονο και εν τω πλαισίω του συγχρόνου είναι και ελληνοχριστιανικό (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 25/3/1960).

Οι φοιτητές επικαλέστηκαν τη μαρτυρία του Μπρατσιώτη.

Τα είπε αυτά τα τόσο προχωρημένα για το 1962 ο Κασιμάτης; Δεν θα το τεκμηριώσουμε, αφού ο Μπρατσιώτης με επιστολή του στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ δύο μέρες μετά αρνείται ότι παραβρέθηκε στη συνάντηση (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 27/3/1960).

Αλλά και οι καθηγητές θεολογίας του ΑΠΘ, όταν τους ζητήθηκε η συνδρομή ενώ οι διεκδικήσεις είχαν ανοιχτεί στους δρόμους, αποκάλεσαν τους αιτούντες «εργατοπατέρες» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1/4/1962).

Στο ίδιο άρθρο της εφημερίδας αναδεικνύεται μια τυπική αντισταθμιστική πρακτική. Προτείνεται ως μέτρο κατευνασμού η ανάθεση φυσιογνωστικών μαθημάτων στους θεολόγους της Μέσης Εκπαίδευσης. Άμεσα αντιδρούν οι καθηγητές του φυσιογνωστικού του ΑΠΘ, αλλά και ο καθηγητής Πειραματικής Φυσικής του ίδιου πανεπιστημίου Νικόλαος Εμπειρίκος, που θα τον συναντήσουμε συμπαραστάτη και στις διαμαρτυρίες των φυσικών – Ρ/Η.

Οι φοιτητές θεολογίας κορυφώνουν τις κινητοποιήσεις τους με πορεία προς την Αρχιεπισκοπή Αθηνών στις 11/4/1962. Στην συγκέντρωση που προηγήθηκε, ο πρόεδρος της επιτροπής αγώνα Χρήστος Βασιλειάδης, στην κατηγορία ότι έχουν παρεισφρήσει στις κινητοποιήσεις τους κομουνιστές, αντέτεινε ότι «η θρησκεία είναι ο φυσικός αντίπαλος του κομουνισμού» (Μωραϊτίδης). Το επιχείρημα δεν κρίθηκε πειστικό και η αστυνομία τους αντιμετώπισε με βία.

Ένδειξη της ριζοσπαστικοποίησης των φοιτητών θεολογίας λόγω των συγκεκριμένων διεκδικήσεων αποτελεί η περίπτωση του τυφλού φοιτητή της θεολογίας στην Αθήνα Βασίλειου Τσούπρα, που επέλεξε την κινηματική δράση σε αντίθεση με τις προτροπές των χριστιανικών κύκλων. Τον Τσούπρα τον ξανασυναντάμε το 1976 να πρωτοστατεί ως καθηγητής στην κατάληψη του Οίκου Τυφλών Καλλιθέας για να περάσει σε κρατικό έλεγχο απ’ τις μέχρι τότε διοικήσεις των χριστιανικών φιλανθρωπικών σωματείων.

«Οι φυσικοί εν διωγμώ»

Την ίδια ακριβώς περίοδο που διαδήλωναν θεολόγοι, οι φυσικοί αντιδρούν στον αποκλεισμό τους απ’ το τεχνικό τμήμα του ΟΤΕ. Η επιχειρηματολογία που αναπτύχθηκε για την προάσπιση των επαγγελματικών δικαιωμάτων τους, την βρίσκουμε στην δεκατετρασέλιδη μπροσούρα που τυπικά εκδίδεται απ’ τους “φοιτητές φυσικής Αθήνας και Θεσσαλονίκης”. Περιέχει τον δημόσιο διάλογο που ξεκίνησε στις 17/1/1962 στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ σχετικά με την πρόθεση να αποκλειστούν οι φυσικοί – Ρ/Η απ’ τον ΟΤΕ.

Στο διάλογο συμμετέχουν ο ιδρυτής του μεταπτυχιακού Ρ/Η, Μιχαήλ Αναστασιάδης που τονίζει την επιτυχή σταδιοδρομία των ήδη υπηρετούντων φυσικών στον ΟΤΕ. Επίσης παρεμβαίνει ο καθηγητής μετεωρολογίας στο φυσικό Αθηνών, μετέπειτα ακαδημαϊκός, Ηλίας Μαριολόπουλος, ως πρόεδρος της ΕΕΦ και επιχειρηματολογεί για την ανεπάρκεια των μηχανολόγων – ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ έναντι των φυσικών – Ρ/Η για τις τεχνικές ανάγκες του ΟΤΕ. Το κύριο βάρος της αντίκρουσης των επιχειρημάτων των μηχανολόγων – ηλεκτρολόγων του ΟΤΕ έχει αναλάβει ο δημοσιογράφος της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ Σπανόπουλος, που εστιάζει στο ότι οι ανάγκες των τηλεπικοινωνιών διεθνώς εξυπηρετούνται από φυσικούς – μηχανικούς και πιο κοντά σ’ αυτή την ειδικότητα βρίσκονται οι φυσικοί – Ρ/Η. Επί πλέον κολάζει «την οίηση και την πολυπραγμοσύνη» των νεαρών αποφοίτων του ΕΜΠ και τους επισημαίνει ότι έχει παρέλθει η απόλυτη κυριαρχία τους στην αγορά εργασίας.

Η συλλογή των κειμένων ολοκληρώνεται με την ενημέρωση πως ο αποκλεισμός των Ρ/Η απ’ τον οργανισμό έχει ήδη δρομολογηθεί απ’ τις 13/2/62.

Η επιλογή των κειμένων αποκλειστικά απ’ την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ γεννά δύο υποθέσεις. Ότι η έκδοση, παρ’ ότι υπογράφεται απ’ τους φοιτητές φυσικής Αθήνας και Θεσσαλονίκης, πρέπει να υλοποιήθηκε με τη συνδρομή κάποιων απ’ τους καθηγητές τους – πιθανότερο με την καθοδήγηση του έμπειρου στις διαπραγματεύσεις Μιχαήλ Αναστασιάδη.

Η δεύτερη υπόθεση αφορά την επιθετική στάση της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ προς το ΤΕΕ, με αφορμή τους Ρ/Η. Μοιάζει να περιγράφει την αποστασιοποίηση του Καραμανλή, που τότε εκφραζόταν αυθεντικά απ’ τη συγκεκριμένη εφημερίδα, απ’ τις τακτικές του ΤΕΕ. Εξ άλλου ο Καραμανλής είχε συναινέσει ατελέσφορα και υπέρ της αναβάθμισης των Υπομηχανικών ήδη απ’ το 1958.

Φυσικοί και θεολόγοι κλιμακώνουν τις αντιδράσεις τους με αποχές απ’ τα μαθήματα και με 48ωρη απεργία ενώ απαγορεύεται η προγραμματισμένη συγκέντρωση των φοιτητών στα Προπύλαια (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 22/3/1962). Ενώ όμως οι φοιτητές θεολογίας πορεύονται χωρίς στήριξη  απ’ τον επαγγελματικό και κοινωνικό τους χώρο που τους απέδωσε τους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς του «εργατοπατέρα» και του «οχλοκράτη», οι φυσικοί εξασφάλισαν την δυναμική στήριξη των καθηγητών τους αλλά και του επιστημονικού σωματίου τους, της ΕΕΦ, όπως φαίνεται στο ακόλουθο ντοκουμέντο (Συμπαράσταση πανεπιστημιακών καθηγητών, ΑΣΚΙ).

Το κείμενο συμπαράστασης που απευθύνεται προς τις εφημερίδες υπογράφουν ο καθηγητής και πρόεδρος της ΕΕΦ, Η. Μαριολάκος, το «τοτέμ» του Φυσικού Αθήνας, Κ. Αλεξόπουλος, οι Ν. Εμπειρίκος και Μ. Μαρκέτου απ’ το φυσικό Θεσσαλονίκης. Τέλος υπογράφει ο πιθανότερος ενορχηστρωτής της σύμπλευσης των δυο Φυσικών της χώρας, Μ. Αναστασιάδης, αφού το κείμενο έχει συνταχθεί σε έντυπο με το λογότυπο του εργαστηρίου που διεύθυνε.

Οι φοιτητές θεολογίας και φυσικής με την κάλυψη του δευτεροβάθμιου οργάνου τους, της ΔΕΣΠΑ, οργανώνουν συγκέντρωση στα προπύλαια το Σάββατο 31/3/1962 εξασφαλίζοντας τη συμπαράσταση όλων των σχολών του πανεπιστημίου Αθηνών. Προφανώς απέχουν οι φοιτητές του ΕΜΠ, που ήδη έχουν ανταλλάξει υβριστικά κείμενα με τους συναδέλφους τους φυσικούς (Μωραϊτίδης).

Τέσσερα πούλμαν με φυσικούς απ’ τη Θεσσαλονίκη μεταφέρουν 160 φοιτητές φυσικής του ΑΠΘ που φτάνουν στις 10 το πρωί στον τόπο της συγκέντρωσης (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1/4/1962). Απ’ την ίδια εφημερίδα και οι δύο φωτογραφίες απ’ τη συγκέντρωση.

Την ίδια ημέρα ο Υπουργός Παιδείας Κασιμάτης έχει καλέσει τον Πρόεδρο του ΟΤΕ Γεώργιο Οικονομόπουλο και τον Γενικό Διευθυντή Επαμεινώνδα Τσέλλο. Ο δικηγόρος Οικονομόπουλος αποτελεί τυπική περίπτωση γραφειοκράτη που έχει συνδράμει από διάφορα πόστα και σε μεγάλη διάρκεια διάφορες συντηρητικές κυβερνήσεις. Ο Τσέλλος, στρατιωτικός, μετά τον ΟΤΕ έγινε υπουργός Εμπορίου στις πρώτες δικτατορικές κυβερνήσεις. Στις 10:30, προσήλθε και αντιπροσωπία φοιτητών φυσικής για να εκθέσει τα αιτήματά της. Ο Τσέλλος τους ενέπαιξε με τον ισχυρισμό «ουδείς φυσικός αποκλείεται, τώρα όμως υπάρχει ανάγκη για μηχανολόγους» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1/4/1962).

Μετά τη συγκέντρωση, στις 12:30, οι φυσικοί Αθήνας και Θεσσαλονίκης επιχείρησαν πορεία προς την οδό Πατησίων όπου τα κεντρικά του ΟΤΕ, μέσω της Πανεπιστημίου. Οι αστυνομικοί τους εμπόδισαν με βία στην Ομόνοια. Αυτοί επιστρέφοντας στα Προπύλαια δημιούργησαν κυνηγημένοι δυο διαδηλώσεις. Κάποιοι ανασυντάχθηκαν στην Κλαυθμώνος και οι άλλοι στην Ακαδημίας στο ύψος του σημερινού Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, κλείνοντας το δρόμο με καθιστική διαδήλωση. Απ’ τα βίαια επεισόδια που ακολούθησαν και διάρκεσαν μέχρι τις 14:30, τραυματίστηκαν σοβαρά εννέα φοιτητές και μια φοιτήτρια φυσικής.

Απ’ αυτούς αναγνωρίσαμε τον Αργύρη Πατρινόπουλο, απ’ τα φροντιστηριακά βιβλία του, δημοφιλή τις δεκαετίες 1970 – 80 και τον Νίκο Κιάο, μετέπειτα δημοσιογράφο και πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ. Τραυματίας επίσης, ο γνωστός ιστορικός Γιάνης Γιανουλόπουλος, τότε φοιτητής φιλολογίας.

Η συγκέντρωση και κυρίως τα αιματηρά επεισόδια παρήγαγαν επικριτικούς τίτλους στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες αλλά και σχόλια που καλούσαν σε συναίνεση και ειρηνική επίλυση των αιτημάτων απ’ τον συντηρητικό τύπο (ΕΜΠΡΟΣ, 7/4/1962). Όλα αυτά οδήγησαν τον πρόεδρο του ΟΤΕ Γ. Οικονομόπουλο να υπαναχωρήσει σχετικά με τον αποκλεισμό των φυσικών – Ρ/Η απ’ τον οργανισμό (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 3/4/1962).

Τα γεγονότα της 31^ης Μαρτίου 1962 προφανώς αποδόθηκαν σε «κομουνιστικόν δάκτυλον» και στις 12/5/1962 η ΕΚΟΦ προσφεύγει δικαστικά και πετυχαίνει αλλαγή του Δ.Σ. της ΔΕΣΠΑ. Ανάμεσα στα ορισθέντα μέλη της «δοτής» διοίκησης και ο μετέπειτα πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, τότε φοιτητής φυσικής, Γιώργος Γραμματικάκης, γόνος «ανεπίληπτης πολιτικά» αστικής οικογένειας του Ηρακλείου. Όμως αυτός άμεσα παραιτήθηκε καταγγέλλοντας την επιλογή του ως σκευωρία (Μωραϊτίδης).

Την περίοδο 1964 – 65 οι φυσικοί κινητοποιούνται και πάλι για το ίδιο ζήτημα διεκδικώντας  την πλαισίωση του ΔΣ του ΟΤΕ με καθηγητή τμήματος Φυσικής και τη διεξαγωγή εξετάσεων για την πρόσληψη του ανώτερου τεχνικού προσωπικού του ΟΤΕ (ψήφισμα, 23/4/1964, Αρχεία ΑΣΚΙ). Επί πλέον αντιδρούν στον κυβερνητικό σχεδιασμό για ταχύρρυθμη διετή εκπαίδευση δασκάλων φυσικής ώστε να στελεχώσουν τις πολλές κενές θέσεις φυσικών μαθημάτων στα γυμνάσια.

01 – 04 – 114

Η βίαιη κατάλυση των ακαδημαϊκών δικαιωμάτων «του συνέρχεσθαι» και του Ασύλου την επόμενη της πορείας των φυσικών προς τα κεντρικά του ΟΤΕ, ενεργοποίησε μια παρέα φοιτητών κυρίως της Νομικής Αθηνών με ιδεολογικές επιλογές στο ευρύτερο δημοκρατικό τόξο (Μωραϊτίδης). Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, που κομματικά είχε ενταχθεί στη νεολαία της αριστερής ΕΔΑ, ο Νίκος Καραμανλής, που ήταν αριστερός χωρίς κομματικές δεσμεύσεις, ο κεντρώος Αλέκος Μπέτσης, ο Κώστας Βεργόπουλος που τότε πορευόταν με τη νεολαία του κόμματος των Προοδευτικών του Μαρκεζίνη και ο μετέπειτα «πολύς» Θόδωρος Πάγκαλος, τότε στη νεολαία ΕΔΑ, αποφάσισαν να αντιδράσουν δημιουργώντας «τοιχογραφίες», όπως τις περιγράφει η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (3/4/1960). Μαζί τους και ο δραστήριος και ακατάβλητος, παρά τον τραυματισμό του την προηγούμενη, Γιάνης Γιανουλόπουλος, της νεολαίας ΕΔΑ, τότε μέλος της διοίκησης της ΔΕΣΠΑ και στη συνέχεια γραμματέας (1963) και πρόεδρος (1964) της ΕΦΕΕ που αποτέλεσε τον κεντρικό φορέα ενοποίησης του φοιτητικού κινήματος Αθήνας και Θεσσαλονίκης (ΔΕΣΠΑ και ΦΕΑΠΘ).

Με αφορμή την επέτειο της πρώτης δυναμικής δραστηριότητας της ΕΟΚΑ το 1955 στην Κύπρο, γράφουν συνθήματα στους τοίχους κτηρίων γύρω απ’ το Πανεπιστήμιο και τα Εξάρχεια, απ’ την Πλατεία Κάνιγγος και την οδό Κωλέττη, ως την Μασσαλίας και την Ακαδημίας που είχε ματώσει την προηγούμενη μέρα. Στα συνθήματα που αφορούσαν, τις συνθήκες Ζυρίχης – Λονδίνου, τους Καραμανλή και Αβέρωφ για την πολιτική τους στο Κυπριακό, παρείσφρησε και το αρχικά ακατανόητο, όπως προκύπτει απ’ την σχετική αστυνομική ανακοίνωση, σύνθημα που αποτελείτο από τρία αριθμητικά ψηφία, τα 1, 1 και 4 γραμμένα με πράσινη μπογιά.

Αυτός ο τριψήφιος αριθμός αναφερόταν στο συνταγματικό άρθρο που προέτρεπε στη λαϊκή υπεράσπιση του συντάγματος και προτάθηκε απ’ τους τελειόφοιτους νομικής αυτής της παρέας που «τοιχογράφησε» την πόλη. Αντιμετώπισε την επιφύλαξη των υπόλοιπων επειδή το θεώρησαν κρυπτικό και ακατανόητο. Τελικά η κινηματική χρήση του κατέστησε το 114 ως το  γνωστότερο άρθρο του ελληνικού συντάγματος. Ακόμα και όταν το ίδιο άρθρο άλλαξε αρίθμηση στο σύνταγμα της Μεταπολίτευσης – έγινε το 120, συνεχίζει να αναφέρεται στον καθημερινό λόγο με τον αγωνιστικό του προσδιορισμό «114».

Κυρίως όμως σηματοδοτεί τους αγώνες της πρώτης νεολαίας μετά τον Εμφύλιο που τόλμησε να διεκδικήσει δημοκρατικές ελευθερίες από ένα αυταρχικό κράτος και να πολεμήσει για συνθήκες αξιοπρεπούς εργασίας που δεν θα την ρύθμιζαν εξουσιαστικοί κομματικοί μηχανισμοί και ημικρατικές συντεχνίες.

Είναι η γενιά του 114, που πέτυχε λόγω της ευαισθητοποίησης νεολαίων με διακομματικές επιλογές να περάσει από «διμέτωπους» αγώνες, σε έναν μονοδιάστατο και «ανένδοτο». Αυτή η αγωνιστική διάθεση επιβεβαιώθηκε και στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της Δικτατορίας, αφού οι πρωταγωνιστές αυτής της γενιάς αποτέλεσαν τους τολμητίες της ενεργητικής αντίστασης κατά της κυβέρνησης των συνταγματαρχών. Αλλά και μετά τη Μεταπολίτευση του 1973, πολλοί απ’ αυτούς διακρίθηκαν ως πανεπιστημιακοί εντός και εκτός της χώρας και η συμμετοχή τους στους κοινωνικούς αγώνες του τόπου δεν συντελέστηκε μέσα από απεχθείς εξουσιαστικές επιλογές που οδήγησαν σε παρακμιακές καταλήξεις. Έστω, οι περισσότεροι απ’ αυτούς …

Αν θεωρήσουμε ως γενέθλια ημέρα του «114» την 1/4/1962, ως αφορμή θα πρέπει να αποδεχτούμε τις συντεχνιακές κινητοποιήσεις θεολόγων και φυσικών, που στην εκπαίδευση χαρακτηρίζονται κωδικά ως ΠΕ01 και ΠΕ04.01 αντίστοιχα. Την άποψη συμμερίζεται κι’ ένας απ’ τους πρωταγωνιστές της εποχής, ο Νίκος Κιάος. Παράλληλα θυμάται τους συνομήλικους φοιτητές της χημείας να φουσκώνουν μπαλόνια με οξυγόνο που παρήγαγαν στο εργαστήριο της Οργανικής και με τη βοήθειά τους να απογειώνουν πανό με το σύνθημα «114» (Το Χημείο την περίοδο του 114).

Προειδοποίηση

Η ανάρτηση προσφέρεται για γραμμικές αναλογίες με τις σημερινές καταστάσεις. Τέτοιες αναγνώσεις μάλλον θα αποβούν ατελέσφορες.

Η ανάρτηση στηρίχθηκε στα ακόλουθα τεκμήρια και μελέτες:

Γεωργία Μαυρογόνατου, Νεωτερικότητα και Μηχανικοί, Εκδόσεις 24 Γράμματα, 2020

Χρήστος Πουλιάνας, ΕΚΟΦ (1960 – 1967), Διπλωματική Εργασία στο Ιστορικό της φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ, επιβλέπουσα η Δήμητρα Λαμπροπούλου, 2017

Μιχάλης Μωραϊτίδης, Το Φοιτητικό Κίνημα στην Ελλάδα, Διδακτορική Διατριβή στο Ιστορικό του Παν. Θεσσαλίας, επιβλέπων ο Πολυμέρης Βόγκλης, 2015

Γιάννης Μπαϊκούσης, Το Οδοιπορικό της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης, Έκδοση του περιοδικού e Δοκός, 2014

εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 25/3/1962

εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 27/3/1960

εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1/4/1962

Οι φυσικοί εν διωγμώ, Έκδοση των φοιτητών των Φυσικών Αθηνών και Θεσ/νικης, 1962, από το αποθετήριο των ΑΣΚΙ

εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 22/3/1960

Συμπαράσταση των πανεπιστημιακών καθηγητών φυσικής, από το αποθετήριο των ΑΣΚΙ

εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1/4/1962

εφ. ΕΜΠΡΟΣ, 7/4/1962

εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 3/4/1962

ψήφισμα, από το αποθετήριο των ΑΣΚΙ

Νίκος Κιάος, Το Χημείο την περίοδο του 114, εφ. ΑΥΓΗ, 29/11/2021