by 
Aκολουθούν μερικές σκέψεις για τις οποίες θα ήθελα πολύ την άποψή σας.
Όλοι όσοι ασχολούμαστε με την Επιστήμη λίγο ως πολύ κάπου θα βρεθούμε να προσπαθούμε να εξηγήσουμε διάφορες έννοιές της σε ποικίλο ακροατήριο : απο τους φίλους, την οικογένειά μας, παιδιά, συναδέλφους κλπ. Άτομα τα οποία είναι εραστές της επιστήμης, χωρίς απαραίτητα να έχουν το αντίστοιχο τυπικό υπόβαθρο, θα συζητήσουν με ενθουσιασμό, θα παρακινήσουν τα παιδιά τους ενδεχομένως να ψάξουν περισσότερο κ.ο.κ. Εν τέλει, πολλοί απο εμάς έχουμε φορέσει το καπέλο του εκλαϊκευτή της επιστήμης στον “μικρόκοσμό” μας. Ωστόσο, όταν φύγουμε απο το μικρόκοσμό μας και περάσουμε στο δημόσιο λόγο, έχει νόημα να αναρωτηθούμε αν θα πρέπει να υπάρχουν κριτήρια για να μπορεί κάποιος να μιλήσει για επιστήμη. Θα περάσω στη Φυσική η οποία είναι και το πεδίο εξειδίκευσής μου.
Προσωπικά θεωρώ οτι η βάση για μια καλή εκλαϊκευμένη προσέγγιση ενός θέματος είναι τόσο η ισχυρή γνώση του περιεχομένου όσο και οι επικοινωνιακές δεξιότητες.
Επικοινωνιακές δεξιότητες
====================
Έχω δεί πολλούς επιστήμονες να μην μπορούν να μεταδώσουν έννοιες με τις οποίες δουλεύουν καθημερινά και αντίστοιχα έχω δεί ανθρώπους που δεν έχουν λάβει τυπική εκπαίδευση στην Φυσική να έχουν τρομερή μεταδοτικότητα. Ο Ισαάκ Ασίμοφ ήταν καθηγητής βιοχημείας, αλλά ένας απο τους πιο καλούς εκλαϊκευτές Φυσικής. Έχω δει αρκετούς ερασιτέχνες αστρονόμους, με τυπική εκπαίδευση άσχετη με το αντικείμενο, οι οποίοι μπορούν να εξηγήσουν ζητήματα αστρονομίας καλύτερα ίσως και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό και απο επαγγελματίες του χώρου. Έχω δεί να βγαίνει σοβαρή “δουλειά” στη διάχυση της επιστήμης απο άτομα που δεν έχουν τυπική εκπαίδευση στη Φυσική. Aκόμα και γνωστοί Έλληνες Youtubers χωρίς ιδιαίτερη συνάφεια με το αντικείμενο κάνουν βίντεο που παρουσιάζουν εκλαϊκευμένη Φυσική, με ορθά παρουσιασμένο περιεχόμενο και μεγάλη απήχηση.
Αντίστοιχα έχω δει ανθρώπους με περγαμηνές να τους κολλάνε στον τοίχο μαθητές λυκείου και να μην ξέρουν τι να απαντήσουν.Αυτό σημαίνει οτι αν έχεις καλές επικοινωνιακές δεξιότητες, μερικούς καλούς φίλους επιστήμονες να σε πατρονάρουν και “μια καλή ιστορία” μπορείς να κάνεις εκλαϊκευμένη Φυσική;;
Περιεχόμενο
==========
Ως προς το περιεχόμενο, πρέπει να υπάρχει ένας σεβασμός στον ρόλο της τυπικής εκπαίδευσης στη Φυσική – όπως και σε όλες τις επιστήμες-. Ειλικρινά θεωρώ οτι αν δεν μπορείς να “λύσεις τις εξισώσεις”, τότε δεν είσαι σε θέση να κατανοήσεις σε αρκετό βάθος το αντικείμενο που προτίθεσαι να παρουσιάσεις, και όσο καλή κι αν είναι η ιστορία σου, όσο μεταδοτικός κι αν είσαι, μπάζει. Όταν δε, το κοινό σου είναι μαθητές οι οποίοι ακούν πρώτη φορά κάτι απο εσένα, η ευθύνη σου αυξάνει εκθετικά γιατί είναι στα χέρια σου το αν θα τους στραβώσεις ή αν θα τους ανοίξεις δρόμους.
Όντας Φυσικός, έχοντας μια διδακτική εμπειρία η οποία μετρά πάνω απο δεκαετία πλέον και έχοντας ασχοληθεί αρκετά με το κομμάτι της εκλαϊκευσης της Φυσικής, νιώθω οτι με το κατάλληλο διάβασμα (που συμπεριλαμβάνει και επίλυση εξισώσεων), μπορώ να ανταποκριθώ σε ικανοποιητικό βαθμό σε ένα κοινό που αποτελείται απο πτυχιούχους Φυσικούς σε κάποιο εύρος θεμάτων και σε ίσως πιο υψηλό επίπεδο ακροατηρίου στον τομέα που έχω εξειδικευτεί στις μεταπτυχιακές μου σπουδές. Υπάρχουν πολλά θέματα του κλάδου μου όμως στα οποία είμαι άσχετος.
Αν κληθώ να μιλήσω για ένα αντικείμενο που αποτελεί επέκταση της εξειδίκευσής μου, αν δω οτι μπορώ να το προσπαθήσω, θα λιώσω παντελόνια να διαβάσω, θα αναφέρω τη συνάφεια του αντικειμένου με το αντικείμενο σπουδών μου ώστε το κοινό που θα με ακούσει να ξέρει με τι έχει να κάνει και θα πάρω feedback απο ειδικούς του χώρου πριν προχωρήσω κάτι το οποίο επίσης θα αναφέρω.
Αν τώρα κάποιος μου ζητήσει να μιλήσω ή να γράψω για το Γαλλικό πολιτισμό, για το DNA, για το θέατρο, για τον ιμπρεσιονισμό, εκεί προφανώς, σεβόμενος τόσο τον εαυτό μου όσο και τους ειδικούς του κλάδου, δεν πρόκειται να το κάνω. Ίσως σε κάποια πηγαδάκια. Αν όμως η ανάγκη μου να μιλήσω για αυτά τα πράγματα είναι ανείπωτη και το έχω τόσο μεράκι. θα προτιμήσω να χτυπήσω τα βιβλία και να κάνω ένα δεύτερο πτυχίο για να έχω τις απαιτούμενες βάσεις. Αν και θέλω να πιστεύω οτι η προσέγγισή μου είναι θέμα αρχής, μπορεί εν τέλει να είναι θέμα ανασφάλειας.
Μερικά συμπεράσματα
==================
Mε βάση τα παραπάνω, συμπεραίνω οτι τα συστατικά για μια πετυχημένη συνταγή εκλαϊκευτικής παρουσίασης είναι τόσο το περιεχόμενο όσο και οι επικοινωνιακές δεξιότητες. Πέρα απο αυτά όμως τίθεται και ένα θέμα ήθους. Δεν πιστεύω στο “ο,τι δηλώσεις είσαι” αλλά στο “πρέπει να δηλώνεις αυτό που είσαι”. Αν “πουλάς” εξειδίκευση την οποία δεν έχεις, δεν σέβεσαι το κοινό σου, τους ειδικούς του χώρου αλλά και εν τέλει τον εαυτό σου.
Αν έχεις καλή γνώση περιεχομένου αλλά κακή μεταδοτικότητα, δούλεψε μαζί με κάποιον που έχει καλή μεταδοτικότητα σαν ομάδα για να κάνεις επικοινωνία.
Αν έχεις καλή μεταδοτικότητα αλλά όχι γνώση περιεχομένου, τότε δούλεψε με ειδικούς του τομέα σαν ομάδα για να κάνεις επικοινωνία.
Η εκλαϊκευση δεν είναι ο δρόμος για να προβάλεις το εγώ σου, αλλά ο δρόμος για να μεταδώσεις λίγη από την …κάψα της επιστήμης σε ένα μη ειδικό ακροατήριο.
Ίσως εδώ εν τέλει να έχει νόημα να μεταφερθεί η κουλτούρα του peer review από το κομμάτι της επιστήμης στην επικοινωνία αυτής. Έτσι θα γλιτώσουμε απο πολλά παρατράγουδα..
Με εκτίμηση.
Καλημέρα Μανώλη και καλά Χριστούγεννα.
Ποιος μπορεί να μιλάει για τη Φυσική; Ο καθένας μπορεί!!!
Πού μπορεί να μιλάει; Οπωσδήποτε στον κύκλο του (ποιος μπορεί να του αφαιρέσει το δικαίωμα;), αλλά και στο δημόσιο χώρο, αν βρει ακροατήριο να τον ακούσει…
Αυτό που ΔΕΝ πρέπει να γίνεται, είναι να παρουσιάζεται ως Φυσικός, αν δεν έχει τα τυπικά προσόντα του Φυσικού, αλλά και να προωθείται από επίσημους φορείς που υποτίθεται ότι υπηρετούν την επιστήμη ή από επιστημονικές δομές, όπως σχολεία…
Το αν αυτά που λέει, είναι επαρκή, σοβαρά, επιστημονικά ορθά μένει να αποδειχτούν…
Πάντως μερικά από τα καλύτερα εκλαϊκευτικά βιβλία Φυσικής που έχω διαβάσει, δεν έχουν γραφτεί από επαγγελματίες Φυσικούς…
Γειά σας κε Μάργαρη! Ευχαριστώ πολύ για την απάντησή σας.
Συμφωνώ σε όλα και επαυξάνω στο κομμάτι των εκλαϊκευτικών βιβλίων. Βέβαια έχουμε και τον αντίποδα, πολλών επιστημόνων οι οποίοι.. ξέφυγαν..
Το πτυχίο είναι αναγκαία αλλά όχι απαραίτητα ικανή συνθήκη. Μάλλον πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί οι οποίοι εξασφαλίζουν την επιστημονική ορθότητα χωρίς να στερούν έναν καλό εκλαϊκευτή απο τον κόσμο. Κατα βάση το ήθος είναι η βάση όλων..