by Μία σύνθεση της θεωρίας του Πανταχηκίνητου και της σύγχρονης Ηλεκτροδυναμικής
του Γ. Καρυδιανάκη
Ο Βενιαμίν Λέσβιος υπήρξε μία εμβληματική προσωπικότητα του νεοελληνικού διαφωτισμού. Η ερευνητική και διδακτική προσφορά του ήταν σπουδαία, τόσο στη Φυσική όσο και σε άλλες επιστήμες. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη θεωρία του Πανταχηκίνητου, μία επινόηση του Λέσβιου, την οποία προσπαθεί να συνδέσει και να συμφιλιώσει με τις σύγχρονες ηλεκτρομαγνητικές θεωρίες.
Διαβάστε την εργασία εδώ:
Μία σύνθεση της θεωρίας του Πανταχηκίνητου και της σύγχρονης Ηλεκτροδυναμικής
Έχοντας πλήρη άγνοια για το μοντέλο του «Πανταχηκίνητον» του Βενιαμίν Λέσβιου δυσκολεύτηκα να παρακολουθήσω την συνεισφορά της ανάρτησης στην σύγχρονη μαθηματικοποίησή του.
Γι’ αυτό αναζήτησα κάποια στοιχεία για το «Πανταχηκίνητον».
Παραθέτω την ανασυγκρότηση που επιχείρησε ο ομότιμος ερευνητής του ΙΤΕ, Δρ. Αντώνης Ανδριώτης.
Το «πανταχηκίνητο» εντάσσεται στην περιγραφή των πεδιακών αλληλεπιδράσεων μέσω αιθερικών ρευστών – βαρυτικό ρευστό, ηλεκτρικό ρευστό, θερμογόνο, φωτογόνο.
Ο Ανδριώτης εκτιμά ότι ο Βενιαμίν είναι ο πρώτος που διαβλέπει έναν και τον αυτό τρόπο με τον οποίον διαδίδονται οι κάθε είδους αλληλεπιδράσεις και προτείνει το «Πανταχηκίνητον» ως διαμεσολαβητή όλων των αλληλεπιδράσεων.
Έτσι το «Πανταχηκίνητον» με τα χαρακτηριστικά που του αποδίδει ο Βενιαμίν Λέσβιος ταυτοποιείται με την έννοια της Ενέργειας.
Μ’ αυτή την ιδιότητα αποκτά εγγενή χαρακτηριστικά παγκοσμιότητας, πού όμως δεν το αναγάγουν σε κοσμολογικό πρότυπο. Χωρίς υπερβολή, είναι ένα από τα πρώτα παγκοσμίως προταθέντα πρότυπα φυσικής που ανταγωνίζεται επάξια αυτά των Benjamin Franklin, Charles Augustine Coulomb, Christian Huygens και Leonhard Euler τα οποία επιπλέον, κριτικάρει ο Βενιαμίν Λέσβιος.
Θεωρεί π.χ. ότι η δράση του «Πανταχηκίνητου» θα πρέπει να ελαττώνεται με την απόσταση r απ’ την πηγή, σύμφωνα με τον παράγοντα 1/r3 και όχι με τον παράγοντα 1/r2, διότι υποθέτει πως το «Πανταχηκίνητο» θα πρέπει να σχετίζεται με την πυκνότητα του μέσου. Επίσης στέκεται κριτικά απέναντι στη νευτώνεια βαρύτητα διότι η τελευταία δεν προϋποθέτει μέσο διάδοσης.
Η ομιλία του Ανδριώτη για το «Πανταχηκίνητο» σε εντελώς πρόσφατο συνέδριο για τον Βενιαμίν τον Λέσβιο, εδώ.
Σύμφωνα με τον καθηγητή στο Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο ΕΚΠΑ Μανώλη Πατινιώτη, οι εικασίες του Νεύτωνα περί αιθέρα, κρατούν τους νεότερους θρησκευόμενους μελετητές σε μια μάλλον επιφυλακτική στάση. Στον βαθμό που η κίνηση πηγάζει απευθείας από τον Θεό, η επινόηση ενδιάμεσων φορέων – όπως ο αιθέρας – δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να πολλαπλασιάζει άσκοπα τα αίτια και γι’ αυτό οι ευσεβείς και ταυτόχρονα ορθολογιστές λόγιοι την απορρίπτουν κατηγορηματικά. Κατά μία έννοια, στο συγκεκριμένο ζήτημα παραμένουν συνεπέστεροι νευτωνιστές από τον ίδιο τον Νεύτωνα, ο οποίος, σε διάφορα σημεία του έργου του, τείνει να υιοθετήσει μια πιο διαλλακτική στάση.
Αυτό όμως δεν ισχύει για όλους.
Ο Βενιαμίν Λέσβιος μοιάζει να υιοθετεί με ενθουσιασμό τις απόψεις περί αιθέρα που απαντούν στο νευτώνειο έργο. Ο Βενιαμίν οδηγεί τις συγκεκριμένες απόψεις στις έσχατες συνέπειές τους αντικαθιστώντας τη δυναμική περιγραφή των φαινομένων με μια μηχανοκρατική εξήγηση που στηρίζεται στη δράση του «Πανταχηκίνητου». Το «Πανταχηκίνητον» είναι ένα αβαρές ρευστό, το οποίο με την εκροή ή την εισροή του ενεργοποιεί φυσικές διαδικασίες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους όσο η περιφορά των ουρανίων σωμάτων και η αισθητηριακή αντίληψη των ζωντανών οργανισμών.
Ο Βενιαμίν ως φυσικός φιλόσοφος έχει σημαντική παρουσία στα τέλη του 18ου αιώνα. Είναι «διαπρύσιος» κήρυκας του ηλιοκεντρισμού, αρθρογραφεί για διάφορα επιστημονικά ζητήματα και εκτιμά ιδιαιτέρως τη συμβολή του Νεύτωνα στην ανανέωση της φυσικής φιλοσοφίας.
Αν δεχτούμε, λοιπόν, ισχυρίζεται ο Πατινιώτης, ότι ο λόγος που στρέφεται στην ερμηνευτική επικουρία του «Πανταχηκίνητου» δεν είναι η αφέλεια ή η αδυναμία του να παρακολουθήσει τις μαθηματικές επεξεργασίες της νεότερης φυσικής φιλοσοφίας, τότε η περίπτωσή του μπορεί να μας αποκαλύψει ορισμένες σημαντικές όψεις της διανοητικής δραστηριότητας της εποχής του.
Με σεβασμό στην μαθηματική προσέγγιση του συγγραφέα της ανάρτησης, τα δικά μου διαβάσματα δεν οδηγούν στην ανάγκη τις μαθηματικής διερεύνησης ενός ποιοτικού μοντέλου όπως είναι το «Πανταχηκίνητο».
Έχουν παρόμοιες μαθηματικές προσεγγίσεις και θετικό πρόσημο;
Χωρίς αμφιβολίες ναι!
Η διερεύνηση της υδροδυναμικής του αιθέρα υπήρξε δημοφιλέστατος κλάδος των Αγγλικών Μαθηματικών του τέλους του 19ου αιώνα. Δεν βοήθησε στην αποκρυπτογράφηση της διάδοσης των ΗΜ κυμάτων, μετά την απόρριψη του αιθέρα ως αναγκαίου παράγοντα στη Θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας, αλλά προέκυψαν καλά μαθηματικά εργαλεία για τους μηχανικούς.
Τέλος, ελπίζω να απολαύσεις όπως και εγώ την παρουσίαση του Ψηφικού Μουσείου Πλωμαρίου “Βενιαμίν Λέσβιος” που αποτελεί εργασία μαθητών του Γυμνασίου Πλωμαρίου υπό την επίβλεψη των καθηγητριών Ζαχάρως Καλακώνη , ΠΕ05 – Γαλλικής Γλώσσας και Μανωλοπούλου Ελένης, ΠΕ84 – Ηλεκτρονικών.
Βλ. https://www.artsteps.com/view/660dbd4c21abfef2c66d70bf
Καλημέρα Γιώργο και συγχαρητήρια για την παραπάνω εργασία σου. Σε ευχαριστούμε που την μοιράζεσαι μαζί μας.
Να προσθέσω λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον Βενιαμίν τον Λέσβιο, από την wikipedia.
Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος γεννήθηκε στο Μεγαλοχώρι, Πλωμαρίου Λέσβου το 1759 ή το 1762 και πέθανε το 1824 στο Ναύπλιο. Το κοσμικό του όνομα ήταν Βασίλειος και ήταν γιος του Ιωάννη και της Αμύρισσας Γεωργαντά ή Καρρέ.
Σε ηλικία 17 ετών μετέβη στο Άγιο όρος κοντά στο θείο του, αδελφό της μητέρας του, που ήταν ηγούμενος και χειροτονήθηκε μοναχός. Εκεί συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή του Ιωάννη Οικονόμου και τον επόμενο χρόνο συνέχισε τις σπουδές του στην Πάτμο. Έμεινε εκεί μέχρι το 1786, όταν μετέβη στη Χίο για να συνεχίσει εκεί τις σπουδές του. Το 1789 επέστρεψε στο Άγιο όρος στις Κυδωνίες και δίδαξε στη Σχολή του Οικονόμου. Το 1790 ταξίδεψε για σπουδές στο εξωτερικό, στην Πίζα και στο Παρίσι. Στο Παρίσι γνωρίστηκε με τον Κοραή και άλλους Έλληνες λόγιους, ενώ αρθρογραφούσε στον Λόγιο Ερμή. Μετά το τέλος των σπουδών το, έζησε για ένα χρόνο στην Αγγλία.
Το 1799 επέστρεψε στις Κυδωνίες και δίδαξε πάλι στη Σχολή. Η διδασκαλία του περιλάμβανε μαθήματα φιλοσοφίας, φυσικομαθηματικών, αστρονομίας, καθώς και τη διεξαγωγή πειραμάτων. Χάρη στο διδακτικό έργο του η Σχολή των Κυδωνιών απέκτησε μεγάλη φήμη, αλλά λόγω του περιεχομένου του κατηγορήθηκε από την Εκκλησία ως άθεος. Συνέχισε πάντως να διδάσκει μέχρι το 1812. Την ίδια χρονιά αρνήθηκε την πρόταση να διευθύνει την Πατριαρχική σχολή της Κωνσταντινούπολης και αργότερα, το 1817, δέχτηκε την πρόσκληση να αναδιοργανώσει την Ακαδημία του Βουκουρεστίου. Κατά την παραμονή του στη Βλαχία, στο Ιάσιο μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Το 1820 δίδαξε στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης. Με την έναρξη της Επανάστασης μετέβη στην Ελλάδα, προσπαθώντας να μαζέψει πολεμοφόδια για τον αγώνα.
Χρημάτισε μέλος στην Πελοποννησιακή Γερουσία και πήρε μέρος στην Α’ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου το 1821 και στην Β’ Εθνοσυνέλευση Άστρους το 1823. Το 1822 ήταν μέλος της Αρμοστείας του Αιγαίου.
Παρατηρήσεις (δύο).
Καλησπέρα κ. Γιώργο, σας ευχαριστώ θερμά για την ανάγνωση και το σχόλιό σας, το οποίο με έβαλε σε σκέψεις!
Ομολογώ πως λατρεύω, παθολογικά σχεδόν () τη μαθηματική φυσική, σε βαθμό που συχνά ξεχνάω να αναφέρω τη σημασία οποιουδήποτε τέτοιου εγχειρήματος. Η κεντρική ιδέα είναι η κίνηση του ενδιαφέροντος για μια θεωρία που εκ πρώτης όψεως φαίνεται “παλαιωμένη” στη σύγχρονη, φορμαλιστική εποχή της Φυσικής.
Όπως πολύ εύστοχα παρατηρήσατε, ο Βενιαμίν θα μπορούσε να είχε επιλέξει να διατυπώσει μία πιο φορμαλιστική θεωρία. Ο σκοπός του όμως ήταν διαφορετικός. Και, με εμβληματικό παράδειγμα το ρυθμό ελάττωσης της δράσης του Πανταχηκίνητου (1/r³ και όχι 1/r², κατά τον ίδιο, μετά από πειραματικό έλεγχο) φαίνεται ότι σκοπός ήταν- μεταξύ άλλων, τουλάχιστον- η ανάδειξη του πειράματος και της επαφής με τη φύση ως μέθοδο κατανόησής της. Σκοπός που, ακόμα και σήμερα, δεν εκπληρώνεται λόγου χάρη από τα ελληνικά σχολεία. Γιατί λοιπόν να επιθυμούμε να πραγματοποιήσουμε “παρεμβάσεις ” σε αυτή την καινοτόμα ιδέα;
Η απάντηση είναι, για να της αποδώσουμε την επιστημονική ορθότητα (και κατ’ επέκταση, ελπίζω, το σεβασμό) που της αξίζει. Διότι, αναφερόμενος στο ίδιο παράδειγμα, η υπό εξέταση “δράση του Πανταχηκίνητου” περιγράφεται ακριβώς ως η ένταση του φωτός από σημειακή πηγή- φθίνουσα, όπως είναι πλέον γνωστό και πολλάκις ελεγμένο, ως 1/r². Θα ήταν μάλλον κωμικό να ισχυριστούμε ότι ο ΒΛ έκανε λάθος- οι συνθήκες διεξαγωγής απλώς δεν ήταν ιδανικές για κάποιο λόγο (αμέτρητοι μπορούν να υπάρξουν). Προφανώς, η ουσία του εγχειρήματος του ΒΛ δεν ήταν ο ρυθμός αυτός καθαυτός αλλά η διαδικασία υπό την οποία ο ίδιος διατύπωσε μια υπόθεση, τη έλεγξε πειραματικά και κατέληξε στο αποτέλεσμα.
Αυτό ήταν, λοιπόν, το πρίσμα της εργασίας: να απαλλάξει τη θεωρία-τουλάχιστον όσον αφορά τον Ηλεκτρομαγνητισμό – από τυχόν λάθη, τα οποία εκ των υστέρων έχουν διαπιστωθεί, ώστε να αναδειχθεί μακροπρόθεσμα η πραγματική κληρονομιά του ΒΛ- οι προβληματισμοί του, και η επιστημονική μέθοδος.
Καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα επενδύσουμε (διεπιστημονικά πλέον, με τη βοήθεια και Φιλολόγων ερευνητών) στη μελέτη του Πανταχηκίνητου ως προς τη σύλληψη περισσότερο, και όχι το περιεχόμενο. Ευελπιστώ και εκεί τα αποτελέσματα να γίνουν αφορμή για συζήτηση! Καλό βράδυ!
Κύριε Καρυδιανάκη,
αγαπητέ Γιώργο,
αφού τα τυπικά «κύριε» τα αποφεύγει το συντακτικό του ylikonet,
και γω με τη σειρά μου ευχαριστώ γιατί η ανάρτησή σου για το «Πανταχηκίνητο», αποτέλεσε την αφορμή να γνωρίσω λίγο πιο ουσιαστικά τον διαφωτιστή και πατριώτη Βενιαμίν Λέσβιο.
Με την ευκαιρία, επιθυμώ να επισημάνω ότι ο Ανδριώτης, δεν αναφέρει πουθενά την πειραματική επιβεβαίωση ή διάψευση της υπόθεσης ότι η δράση του «Πανταχηκίνητου» εξαρτάται απ’ τον αντίστροφο κύβο της απόστασης απ’ την πηγή.
Σε αντιδιαστολή, στην Ευρώπη εξελίσσονται πειραματικοί έλεγχοι των μοντέλων ηλέκτρισης των Φραγκλίνου, Κουλόμπ και του Αββά Νολέ με τη φιάλη Λέιντεν.
Ο ίδιος ο Λέσβιος βέβαια εκτελούσε πειράματα, όμως επίδειξης, για διδακτικούς και εκλαϊκευτικούς σκοπούς.
Σχετικά με τις δυνατότητες των Ελλήνων διαφωτιστών να συνδυάζουν μοντέλα με εμπειρικές ενδείξεις, είναι ενδεικτική η προσέγγιση του Λέσβιου, σχετικά με την διάδοση του ήχου.
Ισχυριζόταν ότι ο ήχος δεν απαιτεί αέρα για την διάδοσή του, αφού μπορεί και μεταδίδεται και μάλιστα εντονότερα, σε υγρά και στερεά, όπου … απουσιάζει ο αέρας.
Η εποποιΐα του Ελληνικού Διαφωτισμού φαίνεται πρόθυμη να παράγει μοντέλα ενώ μάλλον δυσκολεύεται στον πειραματικό έλεγχό τους.
Το ίδιο δεν συμβαίνει διαχρονικά και με την διδασκαλία των Φ.Ε. στη χώρα;
Εξάλλου, η επιλογή του ηλιοκεντρικού μοντέλου απ’ τον Λέσβιο, έναντι του γεωκεντρικού που αποδέχονταν οι ορθόδοξες εκκλησιαστικές αρχές αποτέλεσε την αφετηρία των προβλημάτων που αντιμετώπισε ως δάσκαλος και σχολάρχης στην πολυκύμαντη και περιπετειώδη δημόσια διαδρομή του.
Με ευχές για διδασκαλίες γόνιμων μοντέλων που θα συνοδεύονται από ενδιαφέρουσες πειραματικές πρακτικές για τη σχολική χρονιά που ανατέλλει σε λίγες μέρες!