έλεγχος φαινομένων τηλεκίνησης στο Χημείο της Σόλωνος

φυσικοί και πνευματισμός στην Ευρώπη

απ’ την αυγή της Ιστορίας οι προφήτες, οι μάγοι, οι αστρολόγοι και οι οιωνοσκόποι συγκροτούσαν  το ιερατείο των ανθρώπινων κοινωνιών, δίπλα στους ηγεμόνες

όταν η επιστήμη παίρνει το πάνω χέρι, ο μεταφυσικός φόβος μετασχηματίζεται, δεν τρομοκρατεί στον ίδιο βαθμό, μερικές φορές μάλιστα και διασκεδάζει, τουλάχιστον τα “αναβαθμισμένα” κοινωνικά στρώματα. Επιδείξεις φαινομένων όπως η ύπνωση, και ενδεχομένων όπως η τηλεπάθεια που ανάγονται σε ανεξήγητες αιτίες, δραπετεύουν από χώρους συναισθηματικά φορτισμένους και εξελίσσονται σε δημοφιλή «γεγονότα» αστικών σαλονιών ή ακόμα και ως θεάματα σε δημόσιους χώρους, όπως τα καφέ και τα θέατρα

το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για αιτοκρατικές ερμηνείες παρόμοιων φαινομένων , κυρίως από συνεργάτες του Κέιμπριτζ, το 1882, οδήγησαν στην ίδρυση της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών, στο Λονδίνο

στην επιτροπή προήδρευσαν διαχρονικά διαπρεπείς φυσικοί, όπως ο William Crookes, o Oliver Lodge και o νομπελίστας Lord Rayleigh

σ’ αυτή την εταιρεία, το 1905, έγινε πρόεδρος ο γάλλος φυσιολόγος Charles Richet (1850 – 1935), βραβευμένος με Νόμπελ το 1913, για τη μελέτη της αναφυλαξίας

η συστηματική μελέτη των παραψυχολογικών φαινομένων από διαπρεπείς και νόμιμους εκπρόσωπους της επιστήμης, ίσως να βασίστηκε στην αισιοδοξία τους για την αποτελεσματικότητα της επιστημονικής μεθοδολογίας

π.χ. ο Πιέρ Κιουρί επιχείρησε να μετρήσει τις μεταφυσικές ικανότητες της ιταλίδας πνευματίστριας Eusapia Palladino

μετά από έλεγχο της θερμοκρασίας και της μεταβολής μάζας της Palladino κατά τη διάρκεια κάποιων πνευματιστικών επιδείξεων της, όπως και του ιονισμού του αέρα του χώρου της συνεδρίας, ο Κιουρί δεν μπόρεσε να καταλήξει σε κατηγορηματικά συμπεράσματα χωρίς παράλληλα να αμφισβητήσει τις ικανοτήτες της Palladino

η πιθανοκρατική ερμηνεία της Κβαντικής Φυσικής έδωσε «καλές ιδέες» και “πατήματα” για τη συγκρότηση μοντέλων για τα παραψυχολογικά φαινόμενα. Η πιο γνωστή σύμπραξη φυσικού και ψυχιάτρου για τη διερεύνηση παρόμοιων ενδεχομένων, είναι αυτή του Καρλ Γιούνγκ με τον Βόλφγκανγκ Πάουλι

αυτή η φαινομενικά ελπιδοφόρα συνεργασία δυο σπουδαίων διανοητών δεν απέδωσε αποτελέσματα που να είναι σαφή και γόνιμα. Σχολιαστές όπως ο Άρθουρ Καίστλερ και ο ιστορικός της επιστήμης Άρθουρ Μίλλερ, ισχυρίζονται πως αυτή η συνεύρεση το μόνο που ευνόησε ήταν την μαθητεία του Γιουνγκ στην Φυσική του Μικρόκοσμου με μέντορα τον Πάουλι. Ο Πάουλι είχε γνωρίσει τον Γιούνγκ ως γιατρό του

η σχέση Κβαντικής Φυσικής και παραψυχολογίας, όπως και ο έλεγχος των σχετικών φαινομένων από πανεπιστημιακά εργαστήρια συνεχίστηκε μέχρι την δεκαετία του 1970, χωρίς να αποδώσει χειροπιαστά αποτελέσματα. Τη δεκαετία του 1980 ελαττώνονται αυτά τα προγράμματα και η πανεπιστημιακή ενασχόληση με σχετικά ζητήματα απαξιώνεται σταδιακά ως «παραεπιστήμη»

αυτή η επιλογή της θεσμικής επιστήμης δεν επηρεάζει σε αντίστοιχο βαθμό και το λαϊκό κοινό που συνεχίζει να υπολήπτεται την αστρολογία, την τηλεπάθεια και τις εναλλακτικές θεραπευτικές πρακτικές που υποστηρίζονται από μεταφυσικά μοντέλα με «κβαντικό» χρώμα

πνευματισμός στην Αθήνα

η ευρωπαϊκή αστική μόδα πνευματιστικών εκδηλώσεων αντιπροσωπεύτηκε στην Αθήνα του 1890, απ’ το σαλόνι του σατυρικού ποιητή Γεώργιου Σουρή, τον χειμώνα στη σημερινή Χαριλάου Τρικούπη και το καλοκαίρι στη θερινή κατοικία του, στο Νέο Φάληρο

ο ποιητής Ι. Πολέμης, πρώτος όρθιος αριστερά, λειτούργησε και ως μέντιουμ. Ο δεύτερος όρθιος με τα δάχτυλα στο τραπέζι είναι ο Σουρής. Στη φωτογραφία του 1896 αποθανατίζονται επίσης οι Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Μπάμπης Άννινος και Κωστής Παλαμάς. Στον τοίχο πίσω απ’ τους συμμετέχοντες, οι φωτογραφίες των νεκρών με τους οποίους θα επιδίωκαν «επαφή»

κάποιες απ’ αυτές τις συνεδρίες του Νέου Φαλήρου παρακολούθησε και ο φοιτητής Ιατρικής Άγγελος Ευαγγελίδης (1877 – 1971) και τις σχολίασε ως κοινωνικά δρώμενα με τα τραπεζάκια να ανασηκώνονται απ τα πόδια όσων αντιμετώπιζαν με χιούμορ αυτές τις συναθροίσεις.  Πάντως, όχι από το πνεύμα με το οποίο επιδιωκόταν επικοινωνία. Ο Ευαγγελίδης αυτή την περίοδο μελετά τον Δαρβίνο και αυτοπροσδιορίζεται ως υλιστής

μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του σταδιοδρομεί ως γιατρός στο Πολεμικό Ναυτικό και εκδίδει με επιτυχία νουβέλες με το όνομα Άγγελος Τανάγρας. Μετεκπαιδεύεται στη Γερμανία και διευθύνει πρώτα το λοιμοκαθαρτήριο της Σαλαμίνας και στη συνέχεια της Σμύρνης απ’ το 1919 ως και το 1922

μετά την συνταξιοδότησή του, το 1923, ιδρύει την Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών (ΕΨΕ), με πρότυπο την ομώνυμη διάσημη εγγλέζικη εταιρεία. Στόχος της ήταν η πειραματική διερεύνηση φαινομένων όπως η ύπνωση και η τηλεπάθεια αλλά και η απόρριψη της επικοινωνίας με τα πνεύματα των νεκρών όπως και η αμφισβήτηση της ύπαρξης φαντασμάτων. Ήταν οι προσωπικές του εμπειρίες ως ιατρός αλλά και ως λογοτέχνης που τον ώθησαν να περάσει απ’ τον υλιστικό τρόπο θεώρησης της νεότητάς του σ’ αυτή την εκδοχή του μεταφυσικού

η προσπάθεια του Τανάγρα έγινε αποδεκτή λόγω του κύρους του ως αρχιάτρου και απ’ την συμπαράσταση και χορηγία της πρωτότοκου κόρης του Εμμανουήλ Μπενάκη, Αλεξάνδρας Χωρέμη Μπενάκη (1871 – 1941)

η αποδοχή της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών απ’ την  πνευματική ιεραρχία το 1933, μπορεί να προκύψει απ’ τη συμμετοχή αντιπροσώπων του υπουργού Παιδείας Ιωάννη Μαρκόπουλου και του δήμαρχου Αθηναίων Σπυρίδωνα Μερκούρη, παππού της Μελίνας και αυτοπροσώπως του πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιου Σεφεριάδη, πατέρα του Γιώργου Σεφέρη, στην εκδήλωση των δέκα χρόνων απ’ την ίδρυση της ΕΨΕ, στον «Παρνασσό»

υπουργός  – δήμαρχος – πρύτανης

φυσικοί και πνευματισμός στην Αθήνα

η πρώτη δημόσια γνωστοποίηση των συστηματικών ερευνών που γίνονται στην Ευρώπη από τον Τανάγρα, φιλοξενήθηκε από το Λύκειο Ελληνίδων με πρόεδρο την Καλλιρρόη Παρρέν. Εκεί παραβρέθηκαν οι καθηγητές του πανεπιστημίου Αθηνών, ο αστρονόμος Δημήτριος Αιγινήτης, ο αδελφός του Βασίλειος, φυσικός, και ο Δημήτριος Χόνδρος, επίσης φυσικός. Αξίζει να αναφερθεί ότι και οι τρεις διεκδίκησαν έντονη και συνεχή κοινωνική παρουσία στη διάρκεια της ζωής τους

ο Δημήτριος Αιγινήτης, εξασφάλισε χώρους για τις επόμενες διαλέξεις του Τανάγρα και αυτός τον μνημονεύει στις βιογραφικές σημειώσεις του με νοσταλγία και ευγνωμοσύνη. Όμως, παρά τη θετική τους στάση δεν βρίσκονται αυτοί οι τρεις μεταξύ των ιδρυτικών μελών της ΕΨΕ, όπως συμβαίνει με τον λογοτέχνη και αρχίατρο του Πολεμικού Ναυτικού Παύλο Νιρβάνα

ο Δημήτριος Χόνδρος φαίνεται να έχει αυθεντικό ενδιαφέρον για τη διερεύνηση των παραψυχικών φαινομένων, αφού συνοδεύει τον Τανάγρα μαζί με τον χημικό Κωνσταντίνο Δόσιο και τον διαχρονικό συνεργάτη του Τανάγρα, νευρολόγο Μιλτιάδη Βλαστό, για να ελέγξουν τις τηλεπαθητικές ικανότητες της Κωσταντίας Νικολαΐδου, το 1923

η Νικολαΐδου μαζί με τον Τανάγρα

η δραστηριότητά της Νικολαΐδου σαν μέντιουμ στη Σμύρνη έγινε γνωστή στον Τανάγρα τότε που διεύθυνε το λοιμοκαθαρτήριο στη Σμύρνη. Η επίσκεψη προγραμματίστηκε όταν τον πληροφόρησαν για την παρουσία της σε προσφυγικό καταυλισμό στην Καστέλα, όπου και την αναζήτησε η τετραμελής ομάδα. Σύμφωνα με την αφήγηση του Τανάγρα, τους εντυπωσίασε όλους

η αναγνώριση του Τανάγρα από τους ευρωπαίους ομότεχνούς του προκύπτει απ’ την ανάθεση της οργάνωσης του 4^ου Διεθνούς Συνεδρίου του κλάδου, το Πάσχα του 1930, στην Αθήνα

η επιτυχία αυτής της διοργάνωσης έκανε ευρύτερα γνωστή αλλά κυρίως σεβαστή την Εταιρεία στο ελληνικό κοινό της εποχής. Αυτή η φήμη μάλλον οδήγησε τον Δημήτριο Γκιόκα, καθηγητή μαθηματικών στο Κολλέγιο Αθηνών να ζητήσει την συνδρομή του Τανάγρα για να διερευνηθούν οι ενδεχόμενες ψυχοκινητικές ικανότητες της αδελφής Κούλας Γκιόκα

ο Γκιόκας, υπήρξε ο μεταφραστής της περίφημης Γεωμετρίας των Ιησουιτών, αλλά και του «Theory of Function»,  του K. Knopp, που διδασκόταν στο Φυσικό Αθηνών απ’ τον Σπύρο Ζερβό μετά το 1973

ο Τανάγρας διαπίστωσε ότι η Γκιόκα μπορούσε να εκτρέψει την μαγνητική βελόνα της πυξίδας του. Της συνέστησε να ασκηθεί σ’ αυτή τη δραστηριότητα και γνωστοποίησε το περιστατικό στον Βασίλειο Αιγινήτη και στον Δημήτριο Χόνδρο. Ο τελευταίος οργάνωσε έλεγχο στο εργαστήριο του δύσκολου στη συνεργασία συναδέλφου του, Γεώργιου Αθανασιάδη, που παράλληλα ήταν ικανός πειραματικός. Και όλα αυτά στις αρχές του 1932

την εξέταση της Κούλας Γκιόκα, που στην έκθεση και στην όποια δημόσια παρουσία της αναφέρεται ως Κλειώ Γεωργίου, παρακολούθησαν, εκτός του Χόνδρου και του Τανάγρα, ο καθηγητής Μαθηματικών Ν. Χατζιδάκης, ο καθηγητής της Φυσικοχημείας Κ. Ζέγγελης καθώς και ο Γ. Αθανασιάδης

Χατζιδάκης – Ζέγγελης – Αθανασιάδης

η έκθεση της εξέτασης διαπιστώνει ότι η Γκιόκα δεν επιδρά σε ηλεκτροσκόπιο, ούτε σε αμαγνήτιστο χάλυβα ή στον ζυγό Cavendish ούτε επίσης σε φωτογραφική πλάκα στο σκοτάδι. Αντιθέτως, μπορεί να προκαλέσει απόκλιση της μαγνητικής βελόνας από κοντινή απόσταση. Αυτή η ικανότητα είναι περισσότερο αισθητή από το δεξί χέρι, ενώ δεν καταγράφεται κάτι ιδιαίτερο σε ηλεκτροκαρδιογράφημα κατά τη διάρκεια της «δράσης» πάνω στη μαγνητική βελόνα

σε επόμενο έλεγχο με την παρουσία του Αθανασιάδη και του ακαδημαϊκού και καθηγητή Φαρμακολογίας Εμμανουήλ Ι. Εμμανουήλ, η Γκιόκα φαίνεται να έχει ασθενή επίδραση στην πορεία των ηλεκτρονίων σε καθοδικό σωλήνα και να προκαλεί επαγωγικά φαινόμενα, που καταγράφονται από ευαίσθητο γαλβανόμετρο

η έκθεση υπογράφεται από τον παρασκευαστή του εργαστηρίου, Μ. Παναγιώτου, και όχι από τον διευθυντή του, Γ. Αθανασιάδη. Η έκθεση εδώ  

η επίδραση της Γκιόκα σε πυξίδα κινηματογραφήθηκε με τη χορηγία της Αλεξάνδρας Χωρέμη – Μπενάκη και αποτέλεσε τη βάση της ανακοίνωσης του Τανάγρα στο 5^ο Συνέδριο Ψυχικών Ερευνών, το 1933, στο Όσλο, με πρόεδρο τον νορβηγό φυσικό Thorstein Wereide

μετά από δεκαπέντε χρόνια εκφράζει τη διάθεσή του να ελέγξει τις ικανότητες της Γκιόκα και ο ευφάνταστος καθηγητής Φυσικής στο ΕΜΠ, Παύλος Σαντορίνης (Οδησσός, 1893 – Αθήνα, 1986). Υπάρχουν αναμνήσεις φοιτητών του στο διαδίκτυο που δείχνουν το ενδιαφέρον του γι’ αυτά τα ζητήματα:

«όταν ήμουν φοιτητής, το μάθημα της Φυσικής μας το ʽκανε ο Σαντορίνης. Αυτός ο γίγαντας της γνώσης, μισό αιώνα πριν, μας έδειξε στην πράξη, μέσα στην αίθουσα της διδασκαλίας, τις υπέροχες ηλεκτρομαγνητικές ιδιότητες που διαθέτει το ανθρώπινο μυαλό και το νευρικό μας σύστημα»

ο Σαντορίνης αγαπούσε να αναφέρει στα μαθήματά του αλλά και σε δημόσιες διαλέξεις του στο ΕΜΠ ότι υπήρξε μαθητής του Αϊνστάιν στην Παραστατική Γεωμετρία στο ΕΤΗ, ότι είχαν κοινό δάσκαλο στο βιολί – τον κ. Koller και ότι υπήρξε μάρτυρας της περίφημης «ολιγωρίας» του Αϊνστάιν στα μαθηματικά (στο «Α. Αϊνστάιν και Παύλος Σαντορίνης», του Α. Λαγκαδά, έκδοση «Βίδος»)

επίσης είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους εγχώριους διαδικτυακούς εραστές του μεταφυσικού διότι αυτοπροβλήθηκε ως ο αδικημένος στην επινόηση του ραντάρ κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και για τους ισχυρισμούς του ότι μετείχε σε επιτροπές διερεύνησης του ενδεχόμενου των  UFO που σταμάτησαν τις δραστηριότητες τους από «αμερικάνικο δάκτυλο»

ο Σαντορίνης έλεγξε την υπόθεση της απάτης, αφού ζήτησε απ’ την Γκιόκα να φορά μόνον κομπινεζόν, για το ενδεχόμενο να έχει ραμμένους μαγνήτες στα στριφώματα των ρούχων της και απαίτησε να μην παραβρίσκεται ο Τανάγρας στην εξέταση

ο Θεόδωρος Βαρούνης (1882 – 1952), καθηγητής Πειραματικής Χημείας στο ΕΜΠ και φίλος του Τανάγρα,

του εξήγησε ότι ο Σαντορίνης τον ήθελε έξω απ’ την αίθουσα ελέγχου για να μην υπνωτιστεί ο ίδιος απ’ τον Τανάγρα με αποτέλεσμα να βλέπει ότι ήθελε ο υπνωτιστής του!

λοιπόν;

η αναγνώριση απ’ τους φυσικούς του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα της διάδοσης ενέργειας μέσω ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και η αποδοχή της κυματικής έκφρασης της ύλης αλλά και ο ρόλος του παρατηρητή στην έκβαση των φαινομένων στο μικρόκοσμο, οδήγησαν αυτούς που ασχολούνταν με τον πνευματισμό να σπεύσουν για να επωφεληθούν απ’ τα μοντέλα της Φυσικής. Αλλά και οι ίδιοι οι επιστήμονες, ενθουσιασμένοι απ’ την ριζοσπαστική φύση των μοντέλων τους, διεκδίκησαν την επέκτασή τους σε πεδία που η επιστήμη αντιμετώπιζε με επιφύλαξη

αυτή η τάση νομιμοποίησε τους έλληνες φυσικούς και χημικούς να ασχοληθούν με τις εγχώριες εκφράσεις του πνευματισμού. Επιπλέον, αυτή η τάση ευνοήθηκε από δυο ακόμα λόγους

ο αρχίατρος Άγγελος Τανάγρας, που ως εθελοντής συμμετείχε στην Κρητική Επανάσταση του 1897 και στον «ατυχή πόλεμο» του ίδιου έτους στη Θεσσαλία, ως αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική Εκστρατεία, ενώ παράλληλα αποτελούσε μέλος της «πνευματικής ελίτ του άστεως» και πρόεδρος μιας πνευματικής εταιρείας με διεθνή αναγνώριση, μπόρεσε να λειτουργήσει ως παράγοντας σοβαρότητας για τις σχετικές πνευματιστικές διερευνήσεις

επιπλέον, οι εμπλεκόμενοι καθηγητές επιδίωξαν την ενασχόληση με αυτά τα «φαινόμενα», αφού ήδη είχαν μεταφερθεί στα αθηναϊκά σαλόνια απ’ την Ευρώπη, αποκαθαρμένα απ’ την ανατολίτικη παράδοση των καφετζούδων. Αυτά τα φαινόμενα  συγκινούσαν εκείνη την περίοδο τα μέλη της εγχώριας πνευματικής ελίτ, και οι επιστήμονες θεώρησαν τη συμμετοχή τους στη συζήτηση ως μια απ’ τις εκφράσεις της επιστημοσύνης τους, έστω για δευτερεύοντα ζητήματα, αλλά με «κοινωνικό ενδιαφέρον»

κράτησαν όμως και απόσταση ασφαλείας, αφού δεν συμμετείχαν στην ίδρυση της ΕΨΕ, όσο δε για την περίφημη έκθεση των πειραμάτων με την Κ. Γκιόκα, την υπογράφει αποκλειστικά ο παρασκευαστής του εργαστηρίου

όταν έγινε αποδεκτό ότι η ενασχόληση με αυτά τα ζητήματα δεν απέδωσε συγκεκριμένα πορίσματα, τα μεγάλα πανεπιστήμια του κόσμου ανέστειλαν τις σχετικές έρευνες και αυτή η αντιμετώπιση απονομιμοποιήθηκε και στην Ελλάδα

στην παρούσα φάση δεν υπάρχουν πολλοί με θεσμική επιστημονική ιδιότητα που να στηρίζουν με δημόσιο λόγο πνευματιστικές δραστηριότητες, εναλλακτικές θεραπείες και πανάκειες με «κβαντικές ερμηνείες»

 οι εξαιρέσεις ενδιαφέρουν εν προκειμένω γιατί περιγράφουν το εύρος και την αποτελεσματικότητα των αντιδράσεων

η ανάρτηση πάτησε στα βιογραφικά σημειώματα του Τανάγρα (μπορείς να τα βρεις σε pdf)

τα ανέδειξε και τα επιμελήθηκε η Φωτεινή Παλληκάρη. Tο τελικό προϊόν έχει κερδίσει απ’ από τον εύστοχο και πλούσιο υπομνηματισμό της

η Παλληκάρη είναι μια ακόμα φυσικός, σ’ αυτή την αφήγηση

εξελίχθηκε στο βαθμό της αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Φυσικό Αθήνας, με σπουδές στην Αθήνα και το Μάντσεστερ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν τη Φυσική Στερεού και τα πολυμερή. Παράλληλα, απ’ το 1990 ενδιαφέρεται και δημοσιεύει για ζητήματα που αφορούν την παρ’ αίσθηση αντίληψη (ESP) και την ιστορία των ψυχικών ερευνών στην Ελλάδα