Στο δικό μας ΑΕΙ δεν θα φοβάσαι να μιλήσεις

Οι πρόσφατες φιλοπαλαιστινιακές διαδηλώσεις σε κάποια από τα κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια ήταν η αρχή. Ισχυροί χρηματοδότες και απόφοιτοι, μέλη της διοίκησης των πανεπιστημίων, ακόμη και κάποιοι φοιτητές, αντέδρασαν έντονα ισχυριζόμενοι πως τα πλακάτ και οι αφίσες συνιστούν ρητορική μίσους και αντισημιτισμό. Το θέμα γρήγορα πήρε τεράστιες διαστάσεις. Εφτασε μέχρι το Κογκρέσο και η πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια παραιτήθηκε.

«Ζητώ συγγνώμη. Τα λόγια έχουν σημασία. Οταν οι λέξεις ενισχύουν τη στενοχώρια και τον πόνο, δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσες να νιώσεις από το να μετανιώσεις», απολογήθηκε η πρόεδρος του Χάρβαρντ για τις απαντήσεις που έδωσε σχετικά με το εάν οι διαδηλώσεις και τα συνθήματα που ακούστηκαν είναι αντίθετα με την πολιτική των πανεπιστημίων (είχε πει πως εξαρτάται).

Οσα διαδραματίζονται τις τελευταίες εβδομάδες βρίσκονται στην καρδιά ενός θέματος που διχάζει εδώ και χρόνια την Αμερική, έχοντας επηρεάσει βαθιά τα πανεπιστήμια: την πολιτική ορθότητα και το κατά πόσον αυτή αντιμάχεται την ελευθερία του λόγου. Η «Κ» μίλησε με καθηγητές για αυτό το φαινόμενο, αλλά και τους ιδρυτές δύο νέων πανεπιστημίων που δημιουργήθηκαν σαν αντίδραση σε όσα συμβαίνουν.

«Συνειδητά αρνούμαστε να συμμετέχουμε σε αυτή τη συζήτηση ή να χρησιμοποιούμε τους όρους woke (το κίνημα που συμβολίζει την αφύπνιση και την ευαισθητοποίηση σε κοινωνικά ζητήματα κατά της αδικίας, της ανισότητας και της προκατάληψης). Δεν ξεκινάμε ένα πανεπιστήμιο ενάντια σε κάτι, αλλά επικεντρωνόμαστε σε όσα θέλουμε να επιτύχουμε», επιμένει ο κ. Κανέλος.

Ο ίδιος γεννήθηκε στο Σικάγο από Ελληνες γονείς. Ο πατέρας του είχε μεταναστεύσει στην Αμερική το 1960 και είχε ανοίξει αλυσίδα εστιατορίων, την οποία θεωρούσε βέβαιο πως θα αναλάμβανε ο γιος του. Ο κ. Κανέλος όμως αποφάσισε να σπουδάσει – ο πρώτος από την οικογένειά του. «Τα χρόνια στο πανεπιστήμιο ήταν απίθανα. Μου άνοιξαν τους ορίζοντες με έναν τρόπο μοναδικό. Ολοι αισθανόμασταν ενθαρρυμένοι να ανταλλάσσουμε απόψεις, προφανώς και να διαφωνούμε. Αυτό πλέον χάνεται», λέει.

Λογοκρισία

Καθηγητές αµερικανικών πανεπιστηµίων που µίλησαν στην «Κ» συµφωνούν περιγράφοντας ένα περιβάλλον µε έντονη µια νέα µορφή λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας, µε την «ακύρωση» να καραδοκεί. «Εχω συναδέλφους από όλο το πολιτικό φάσμα που παραμένουν στα πόστα τους παρότι δυσανασχετούν και αισθάνονται αληθινό πόνο για ό,τι συμβαίνει. Αλλά και οι φοιτητές μας ζορίζονται. Σύμφωνα με έρευνες, φοβούνται να κάνουν ερωτήσεις. Πώς θα μάθεις εάν δεν τολμάς να πεις ελεύθερα τι σκέφτεσαι; Οταν κάποιοι έχουν ήδη αποφασίσει ποια είναι η σωστή και μοναδική απάντηση;» αναρωτιέται ο Τσαρλς Καλομοίρης. Ο ίδιος διδάσκει εδώ και 40 χρόνια οικονομικά, τα περισσότερα από αυτά στο Κολούμπια. Πήρε πρόσφατα την απόφαση να βγει στη σύνταξη ακριβώς λόγω της ατμόσφαιρας που περιγράφει.

Ενας άλλος καθηγητής, ελληνικής καταγωγής, σε ένα συντηρητικό αμερικανικό πανεπιστήμιο, θέλησε να μιλήσει για την εμπειρία του αλλά όχι επώνυμα, γιατί όπως λέει το κλίμα είναι τόσο πολωμένο που έχει μάθει «να αποφεύγει τις κακοτοπιές». Ο ίδιος αντιλαμβάνεται πως είναι λογικό πολλά να έχουν αλλάξει από τότε που ο ίδιος ήταν στο πανεπιστήμιο, τη δεκαετία του ’70. «Θυμάμαι έναν αγαπημένο μου καθηγητή που όταν δεν προσέχαμε μας πετούσε μια κιμωλία στο κεφάλι. Αυτό δεν το κάνω με τους μαθητές μου, όχι επειδή συγκρατούμαι, αλλά γιατί δεν το διανοείσαι πλέον. Πιάνω όμως τον εαυτό μου να προσέχω όλο και περισσότερο τι θα πω ακόμη και σε πράγματα που δεν πάει το μυαλό σου, όπως το “οι κυρίες προηγούνται” όταν ανοίγεις την πόρτα. Με ένα τέτοιο σχόλιο μπορεί να βρεις τον μπελά σου, πόσο μάλλον εάν εκφέρεις μια κάπως αμφιλεγόμενη άποψη για οτιδήποτε έχει να κάνει με θέματα woke».

Πρόσφατα καθηγητές του Κολούμπια έλαβαν έναν πολυσέλιδο «οδηγό» με λέξεις ή φράσεις που πρέπει να αποφεύγουν. Μέσα στη λίστα και η «καφέ» σακούλα φαγητού, την οποία συχνά χρησιμοποιούν όταν αναφέρονται στα μεσημεριανά γεύματα που συναντιούνται για ανταλλαγή ιδεών, ή η «μαύρη» ημέρα της Ιστορίας, καθώς, όπως γράφουν, είναι αρνητικά φορτισμένες λέξεις και μπορεί να προσβάλουν κάποιον.

«Τοξικός» ο Ζορμπάς!

«Η προστασία που παρέχει το αμερικανικό Σύνταγμα για την ελευθερία του λόγου είναι ένας φωτεινός φάρος για εμάς. Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να λένε κάτι που προκαλεί, ακόμη και που προσβάλλει, αρκεί να μην απειλούν, να μην εκφοβίζουν».

Σε άλλο πανεπιστήμιο σταμάτησαν τη διδασκαλία του Ζορμπά γιατί κάποιοι φοιτητές ένιωσαν πως έχει τοξική αρρενωπότητα. Στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν απολύθηκε καθηγητής όταν έδειξε στους μαθητές όπερα με έναν λευκό τενόρο με φούμο στο πρόσωπο να υποδύεται τον Οθέλλο. «Μπορεί ιστορικά κάθε κίνημα διεκδίκησης δικαιωμάτων και απελευθέρωσης να συνοδεύεται από κάποιες ακρότητες, το πρωτόγνωρο στις μέρες μας είναι πως πολλές από τις ακρότητες θεωρούνται πλέον κανονικότητα. Οποιος τολμήσει να διαφωνήσει, απομονώνεται, απαξιώνεται και εντέλει ακυρώνεται», σημειώνει ο Ελληνας καθηγητής.

Και οι δύο καθηγητές θεωρούν ορόσημο ένα περιστατικό που συνέβη στο Γέιλ το 2015. Με αφορμή μια ανακοίνωση του πανεπιστημίου προς τους φοιτητές, να μην προσβάλουν κανέναν φορώντας ακατάλληλες φορεσιές στη γιορτή του Halloween, η καθηγήτρια Ψυχολογίας Ερικα Χρηστάκη έστειλε ένα e-mail στο οποίο καλούσε τους φοιτητές της να διεκδικήσουν το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι τι θα φορέσουν. «Δεν υπάρχει πλέον χώρος να είναι κάποιος λίγο αντιπαθητικός; Λίγο ακατάλληλος, προκλητικός, ακόμη και προσβλητικός; (…) Ο Νίκος (Χρηστάκης – καθηγητής Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών στο Γέιλ και σύζυγός της) συμφωνεί. Εάν δεν σου αρέσει αυτό που φοράει ο άλλος, γύρνα από την άλλη ή πες του πως σε προσβάλλει. Συζητήστε. Η ελευθερία του λόγου και η ικανότητα να ανεχόμαστε μια προσβολή είναι οι πυλώνες μιας ελεύθερης και ανοιχτής κοινωνίας», κατέληγε στο e-mail.

Κάποιοι φοιτητές εξέλαβαν την προτροπή τους ως έκκληση σε εκδηλώσεις ρατσισμού και σεξισμού και το θέμα πήρε γρήγορα ανεξέλεγκτες διαστάσεις με διαδηλώσεις και αιτήματα απομάκρυνσης των δύο καθηγητών. Ενα απόγευμα, περίπου 100 φοιτητές περικύκλωσαν τον Χρηστάκη ζητώντας του να απολογηθεί. Εκείνος, ψύχραιμος, προσπάθησε να τους εξηγήσει πως πρέπει να καλλιεργήσουν ένα περιβάλλον υγιούς αντιπαράθεσης. Το πλήθος εξαγριώθηκε, κάποιοι έκλαιγαν και κάποιοι του επιτέθηκαν λεκτικά. «Αναρωτιέμαι πώς κοιμάσαι τα βράδια. Με αηδιάζεις», ούρλιαζε μια φοιτήτρια. Η Χρηστάκη παραιτήθηκε, ο Χρηστάκης πήρε εξάμηνη εκπαιδευτική άδεια.

«Εχω σπουδάσει στο Γέιλ και βρήκα το περιστατικό σοκαριστικό», σημειώνει ο κ. Καλομοίρης. «Εάν στην εποχή μου παραπονιόμουν για κάτι τέτοιο, θα μου έλεγαν “παιδί μου, ξεπέρασέ το και πήγαινε να διαβάσεις, έχεις και εξετάσεις”», λέει. Ο ίδιος έστειλε μια επιστολή στον πρύτανη διαμαρτυρόμενος για την αντίδραση της διοίκησης. Οταν δεν έλαβε καμία απάντηση, αποφάσισε να κόψει κάθε σχέση με το πανεπιστήμιο. Το συγκεκριμένο περιστατικό, πάντως, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας νέος όρος για να περιγράψει τους υπερευαίσθητους φοιτητές που ενηλικιώθηκαν μετά το 2010 και παρεξηγούνται εύκολα: τη γενιά των «χιονονιφάδων».

4.000 αιτήσεις για 80 θέσεις

Εδώ και δύο χρόνια, ο κ. Κανέλος και η ιδρυτική οµάδα, έχοντας συγκεντρώσει 200 εκατ. δολ. από ιδιώτες χρηματοδότες, εργάζονται πυρετωδώς για να ανοίξει τον Σεπτέμβριο του 2024 το νέο Πανεπιστήμιο του Οστιν. Ηδη από πέρυσι ξεκίνησαν πιλοτικά καλοκαιρινά μαθήματα, τα οποία ονόμασαν «απαγορευμένα». «Δεχθήκαμε πάνω από 4.000 αιτήσεις και επιλέξαμε τελικά 80 φοιτητές βάσει μιας έκθεσής τους για μια “μη δημοφιλή τους άποψη”», λέει στην «Κ», ενώ συμπληρώνει πως έχουν λάβει πάνω από 6.000 αιτήσεις καθηγητών που θέλουν να πάρουν μεταγραφή ακόμη και από κορυφαία πανεπιστήμια. «Συνειδητά, για τα καλοκαιρινά μαθήματα επιλέξαμε καθηγητές που είχαν “ακυρωθεί” ή θεωρούνται αμφιλεγόμενοι. Δεν θα είναι όμως προϋπόθεση για το πανεπιστήμιο», σημειώνει. «Θέλαμε να στείλουμε ένα μήνυμα πως θα δημιουργήσουμε έναν “ασφαλή χώρο” για όλους εκείνους που φοβούνται να μιλήσουν. Είτε είναι οπαδοί του Tραμπ ή αναρχικοί ή έχουν στοχοποιηθεί. Και ήταν καταπληκτικό να τους βλέπεις όλους αυτούς μαζί».

Η εύλογη ερώτηση είναι το κατά πόσον οι καθηγητές ή οι φοιτητές θα μπορούν να λένε ό,τι θέλουν, όσο ακραίο και αν είναι, χωρίς καμία συνέπεια. «Η προστασία που παρέχει το αμερικανικό σύνταγμα για την ελευθερία του λόγου είναι ένας φωτεινός φάρος για εμάς. Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να λένε κάτι που προκαλεί, ακόμη και που προσβάλλει, αρκεί να μην απειλούν, να μην εκφοβίζουν. Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα πανεπιστήμιο που προάγει τον πολιτισμένο διάλογο, μια κοινότητα βασισμένη στον κοινό σκοπό τού να καταλάβουμε τον κόσμο και τους εαυτούς μας», εξηγεί.

Είναι το δεύτερο πανεπιστήμιο που δημιουργείται με σκοπό να αμφισβητηθεί η εμμονή για πολιτική ορθότητα. Το Κολέγιο του Ράλστον, με έδρα τη Σαβάνα και ιδρυτικό μέλος τον Τζόρνταν Πίτερσον –αμφιλεγόμενο και συντηρητικό, πλην επιδραστικό, διανοούμενο–, προσφέρει υποτροφίες για μεταπτυχιακά στις ανθρωπιστικές σπουδές σε όσους «αναζητούν την αλήθεια με θάρρος». Οι 25 φοιτητές, που επελέγησαν με βάση το κατά πόσον ήταν ανοιχτοί σε νέες ιδέες και στο διαφορετικό, ξεκίνησαν τις σπουδές τους στη Σάμο, όπου έκαναν εντατικά αρχαία και νέα ελληνικά. «Η επιλογή της Ελλάδας δεν ήταν τυχαία. Η αρχαία Ελλάδα είναι η βάση του δυτικού πολιτισμού, εκεί όπου ο άνθρωπος ως αυτόνομο ον πάλεψε να είναι ελεύθερος από όλες τις μορφές σκλαβιάς – και της πνευματικής», εξηγεί η φιλόλογος Χρύσα Νασιούδη, που διδάσκει στο κολέγιο με μότο «η σκέψη σε κάνει ελεύθερο».

Στα άκρα

Παρά την κριτική που έχει ασκηθεί και στα δύο αυτά πανεπιστήµια, έχουν συµβάλει στη συζήτηση που έχει δειλά ξεκινήσει στα περισσότερα ακαδηµαϊκά ιδρύµατα. Ο Ελληνας καθηγητής που µίλησε στην «Κ» είναι συγκρατηµένα αισιόδοξος. «Εχοντας φτάσει στα άκρα, γίνονται κάποιες προσπάθειες να επαναφέρουµε το εκκρεµές κάπου στη μέση», σημειώνει. «Πρόσφατα αναπτύξαμε στο πανεπιστήμιο μια καινούργια έννοια, την πολιτιστική νοημοσύνη, για το πώς πρέπει όλοι να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά, να δεχόμαστε και να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του άλλου. Αυτό είναι άλλωστε το ζητούμενο», σημειώνει. O κ. Καλομοίρης επίσης βλέπει θετικά τις ομάδες και τους συλλόγους φοιτητών που δημιουργούνται το τελευταίο διάστημα σε μεγάλα πανεπιστήμια με σκοπό την προάσπιση της ελευθερίας του λόγου. «Το πρόβλημα βέβαια είναι πως μέχρι στιγμής προέρχονται αποκλειστικά από τον συντηρητικό πολιτικό χώρο. Τους συμβουλεύω και επιμένω πως δεν θα έπρεπε να το βλέπουμε ως ένα ντιμπέιτ μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Ολοι ανεξαιρέτως οφείλουμε να αγωνιστούμε για αυτό που συμβαίνει», καταλήγει. Οσο για το κατά πόσο θα διαρκέσει αυτό το φαινόμενο; Προφανώς κανείς δεν έχει μια σίγουρη απάντηση, αλλά ο καθηγητής Νίκος Χρηστάκης, ο οποίος είχε βρεθεί στο επίκεντρο του «τσουνάμι» με τις στολές του Halloween, έκανε πρόσφατα, σε μια συνέντευξη, μια εκτίμηση. «Ιστορικά αυτά τα πράγματα διαρκούν περίπου μισή γενιά. Οπότε έχουμε κάπου 10-15 χρόνια ακόμη έως ότου ισορροπήσει η κατάσταση», είχε δηλώσει.

πηγή: kathimerini.gr