Μετωπικά πειράματα ή πειράματα επίδειξης;

Καθώς περιμένουμε μια μεταρρύθμιση στην παιδεία, είναι λογικό να αναμένουμε η μεταρρύθμιση να αγκαλιάσει και τον τρόπο διδασκαλίας των ΦΕ και ειδικά της φυσικής, με εισαγωγή περισσότερης εργαστηριακής διδασκαλίας. Αυτό όμως που πρέπει να συζητηθεί είναι το είδος της εργαστηριακής διδασκαλίας: Μετωπικά πειράματα ή πειράματα επίδειξης;
Οι προσπάθειες που είχαν γίνει στο παρελθόν για την εισαγωγή της εργαστηριακής διδασκαλίας ήταν αξιόλογες: Ιδρύθηκαν τα ΕΚΦΕ που λειτουργούν μέχρι σήμερα και θα συνεχίσουν να λειτουργούν. Καθιερώθηκε το 3-ωρο εργαστηριακής απασχόλησης έναντι διδακτικής από τους υπευθύνους εργαστηρίων ΦΕ. Δόθηκαν πολλά εκατομμύρια (δραχμές εννοώ, αυτό ήταν τότε το νόμισμα) για αγορά εργαστηριακού εξοπλισμού (PSCC, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ). Με λίγα λόγια τέθηκαν οι βάσεις, αλλά δυστυχώς δεν καρποφόρησαν.
Προβλέφθηκε μάλιστα τα πειράματα να γίνονται μετωπικά, δηλαδή να χωρίζονται οι μαθητές σε ομάδες των τριών και κάθε ομάδα να εκτελεί το πείραμα το οποίο είχε ήδη προετοιμάσει ο ΥΣΕΦΕ (σημ. Υπεύθυνος Εργαστηρίου) για άσκηση των μαθητών την ώρα εκείνη. Στο πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ μάλιστα τα υλικά του κάθε πειράματος ήταν σε βαλιτσάκια, οκτώ συνήθως, γιατί τόσες ομάδες προβλέπονταν να δουλεύουν σε κάθε πείραμα.
Γιατί όμως, ενώ τα πράγματα ήταν τόσο καλά οργανωμένα, δεν καρποφόρησαν;
Ένας από τους λόγους ήταν ότι τα πράγματα δεν ήταν τόσο καλά οργανωμένα όσο εκ πρώτης όψεως φαινόταν.
Καθιερώθηκαν υποχρεωτικά πειράματα Φυσικής Χημείας και Βιολογίας. Για να εκτελεστούν αυτά τα πειράματα μετωπικά, έπρεπε οι ΥΣΕΦΕ να κάνουν φύλα εργασίας συμβουλευόμενοι τον Εργαστηριακό Οδηγό.
Αλλά οι μέθοδοι του εργαστηριακού οδηγού ήταν χρονοβόρες. Έτσι, στα 45’ της διδακτικής ώρας ήταν αδύνατον οι μαθητές να μεταφερθούν από την αίθουσα διδασκαλίας στο εργαστήριο, να χωριστούν σε ομάδες, να μελετήσουν τα φύλλα εργασίας, να λύσουν τυχόν απορίες μέσω τους ενός και μοναδικού επιβλέποντα στο εργαστήριο, να εξοικειωθούν με τα όργανα, να πάρουν μετρήσεις (συνήθως πολλές) και να τις αναλύσουν. Συχνά η ανάλυση μπορεί να φάει μια διδακτική ώρα από μόνη της (σκεφτείτε πόσο χρόνο θέλει μια γραφική παράσταση).
Επί πλέον τα εργαστήρια παρουσίαζαν ελλείψεις. Γιατί μπορεί 1100 λύκεια να είχαν τον εξοπλισμό του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, αλλά συνήθως τα υποχρεωτικά πειράματα έπρεπε να εκτελεστούν ακολουθώντας τον Εργαστηριακό Οδηγό ο οποίος ζητούσε το πείραμα να γίνει με υλικά άλλα από αυτά που υπήρχαν στα βαλιτσάκια του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Πολλά πειράματα της Α΄ λυκείου, για παράδειγμα, απαιτούσαν αμαξίδια, χρονομετρητές, χαρτοταινίες κλπ. που δεν υπήρχαν στα βαλιτσάκια του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Έτσι ήταν δύσκολο για τον ΥΣΕΦΕ να βρεί 8 αμαξίδια, 8 χαρτοταινίες, 8 χρονομετρητές και πολλά άλλα πράγματα που απαιτούσε το πείραμα.
Ένα άλλο από τα μείζονα προβλήματα είναι η έλλειψη τεχνικού προσωπικού. Γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει ένα μετωπικό πείραμα και να μην χαλάσει τουλάχιστον μια συσκευή. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι οι μαθητές είναι άπειροι και δεν είναι αρκούντως προσεκτικοί.
Όταν χαλάσει μια συσκευή μετά από μετωπικό πείραμα, και η βλάβη είναι επισκευάσιμη, δεν υπάρχει τεχνικός στο σχολείο να την επισκευάσει. Έτσι ο ΥΣΕΦΕ θα τη στείλει στο ΕΚΦΕ της περιοχής του.
Συνήθως το ΕΚΦΕ έχει μόνο ένα υπεύθυνο που είναι φυσικός ή χημικός ή βιολόγος. Σε μερικά ΕΚΦΕ υπάρχει και συνεργάτης που ενδέχεται, εκτός από φυσικός ή χημικός ή βιολόγος να είναι δάσκαλος ή ηλεκτρολόγος ΤΕΙ. Ένας φυσικός, χημικός, βιολόγος ή δάσκαλος είναι απίθανο να έχει την ευχέρεια να επισκευάζει βλάβες. Μόνο ηλεκτρολόγος ΤΕΙ μπορεί να το κάνει και υπό την προϋπόθεση ότι έχει πείρα στην επισκευή βλαβών. Εν ολίγοις: αν σου χαλάσει το τροφοδοτικό DC στο πείραμα, είναι απίθανο να στο φτιάξουν. Αλλά, ακόμα κι αν εντοπίσει ο Υπ. ΕΚΦΕ τη βλάβη, θα χρειαστεί ένα εξάρτημα για να αντικαταστήσει το χαλασμένο και η αναζήτησή του είναι συχνά προβληματική.
Βλέπουμε δηλαδή ότι δεν είμαστε ακόμα τόσο καλά οργανωμένοι για να εισάγουμε το μετωπικό πείραμα στα σχολεία. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η κατάσταση επιδεινώθηκε γιατί χάθηκε το 3-ωρο των ΥΣΕΦΕ και, επί πλέον, όλοι έχουμε φορτωθεί 2 διδακτικές ώρες παραπάνω απ΄ όσες είχαμε πριν 6 χρόνια, και δεν έχουν οι ΥΣΕΦΕ τον απαιτούμενο χρόνο και ενέργεια να ετοιμάζουν μετωπικά πειράματα.
Θεωρώ λοιπόν ότι, ναι μεν πρέπει να εισαχθεί η εργαστηριακή διδασκαλία στα σχολεία, αλλά αυτό να γίνει μέσω πειραμάτων επίδειξης. Τα πειράματα επίδειξης απαιτούν λίγα μέσα, γίνονται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας (ενώ τα μετωπικά πειράματα δεν γίνονται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας: απαιτούν μια επί πλέον ώρα), και δεν απαιτούν παρά μόνο την προσοχή του μαθητή. Στο τέλος του πειράματος ο μαθητής βγαίνει έξω ικανοποιημένος και μορφωμένος συνάμα.